Il Grischun sa chatta en il center da l'Europa. Il Grischun signifitgescha ina multifariadad culturala. Il Grischun è l'unic chantun triling da la Svizra. Ultra da tudestg e da talian vegn discurrì rumantsch unicamain en il chantun Grischun. Il Grischun, quai è natira pura: 615 lais, passa 900 pizs e 150 vals. En l'Engiadina ed en la Val Müstair sa chatta in reservat natiral unic, il parc naziunal svizzer. Il Grischun è il sparta-auas da l'Europa. Sin passa 2000 meters sur mar sa chatta il lai da Toma, la funtauna dal Rain. Giu da questas muntognas cula l'aua en tut las mars da l'Europa. L'aua muventa la Svizra, perquai che 12% da l'electricitad da la Svizra deriva dal Grischun. In dals uvestgieus ils pli vegls, l'uvestgieu da Cuira, tanscha lunsch sur il cunfin dal chantun ora. La catedrala da Cuira deriva dal 12avel tschientaner. Quatter tschientaners avant è rivà il pader migrant Sigisbert a Mustér, nua ch'el ha fundà in eremitadi. Uschia ha el tschentà il crap da fundament per la claustra benedictina dad oz. Il Grischun è in chantun dals passagis e da las transiziuns, linguisticamain, ma er geograficamain. Il Puschlav cuntanschan ins cun il tren direct il pli plaun dal mund, cun la viafier dal Bernina. Ella ans maina avertamain sur las Alps. En las trais valladas dal sid dal chantun vegn discurrì talian. Sin ils territoris da Soglio e da San Vittore prospereschan maiestus guauds da chastagners. Daspera vegn cultivà vin e puma. 1/3 da tut la surfatscha dal chantun è cuvrida da guaud. 4 da 10 persunas vivan sin in'autezza da 1000 meters sur mar. La vischnanca la pli auta è Avras. La fracziun Juf sa chatta sin passa 2100 meters. Il Grischun è il chantun il pli grond da la Svizra cun la spessezza da la populaziun la pli pitschna. La chapitala chantunala è Cuira, la citad la pli veglia da la Svizra. Il Grischun tutga dapi l'onn 1803 tar la confederaziun. Il suveran da la Svizra è il pievel. La Svizra è ina democrazia directa sin plaun communal, chantunal e naziunal. Il sistem giuridic garantescha a mintgina ed a mintgin vasts dretgs persunals sco er politics. La legislativa dal chantun Grischun è il cussegl grond. Mintga circul ha almain ina deputada u in deputà. La direcziun è chaussa da la presidenta u dal president dal cussegl grond. Ella u el vegn elegì mintga onn da nov. Sco unic parlament chantunal enconuscha il cussegl grond dal Grischun trais linguas da tractativa. Mintga commembra u mintga commember è liber da tscherner la lingua en la quala ella u el vul s'exprimer. L'executiva è la regenza che consista da tschintg commembras e commembers. Ella vegn elegida per ina perioda d'uffizi da quatter onns. Mintga cussegliera guvernativa è scheffa respectivamain mintga cusseglier guvernativ è schef d'in departament. Il presidi mida mintga onn. Las derschadras ed ils derschaders da la dretgira chantunala e da la dretgira administrativa vegnan elegids dal cussegl grond. Dretgiras districtualas e dretgiras cirquitalas cumpletteschan la giurisdicziun. Bleras carrieras politicas cumenzan sin plaun communal. Qua vegnan discutadas las incumbensas actualas. E sch'i vegn alura votà a la radunanza communala u a l'urna ha la democrazia directa puspè mussà ch'ella è anc en vita. Il Grischun viva dal turissem. Il clima muntagnard saun e las bleras funtaunas mineralas han promovì in turissem da bogn e da cura il 19avel tschientaner. Dapi lura è sa sviluppada ina hotellaria ed ina gastronomia multifara. Occurrenzas culturalas e pussaivladads da far sport cumpletteschan la vasta purschida. Las bleras auas mineralas differentas portan oz il num dal Grischun or en tut il mund. L'aua da las muntognas fa dentant er che la Svizra sa muventa. Circundà da muntognas fantasticas, en la val di Lei, sa chatta in dals pli gronds lais da serra dal chantun. Aua e crap, accumpagnads d'odurs e da suns. Or da quest concept è sa sviluppada in'oasa da recreaziun a Val S. Pieder. E suenter: ina buna biera locala, accumpagnada d'ina da las bleras spezialitads grischunas. Bunamain la mesadad dal latg grischun vegn duvrà per far chaschiel da muntogna. La cultivaziun da la cuntrada è il medem mument er la basa dal turissem. La pura ed il pur dal Grischun èn umans polivalents e conscients da l'ambient. La gronda part da las puras e dals purs cultivescha ils bains tenor criteris ecologics. I tiran nursas, chavras, chavals, arments bovins, gea schizunt lamas scuntran ins sin las purarias. Bleras puras e blers purs vendan lur products directamain a la clientella. En il Signuradi, nua ch'il favugn stgauda l'aria e scurrenta ils nivels vegn cultivà vin. Ultra da numerusas spezialitads crescha qua oravant tut il pinot noir. En il sid dal Grischun dominescha il merlot. L'assicuranza da vita dal Grischun èn ses guauds da protecziun. Els protegian abitadis e vias cunter lavinas. Il guaud furnescha energia preziusa e serva sco furnitur da material da construcziun. Er en l'architectura moderna vegn il lain ad ina renaschientscha. Per far gera, betun e cement vegn explotà il spelm grischun. Ina da las emprimas punts da betun da l'Europa è vegnida construida a Langwies. Ella vala anc oz sco la punt da betun la pli auta e tendida il pli fitg dal mund. Lavurar nua che auters fan vacanzas. Forsa è quai il motiv che ha persvadì diversas firmas estras da sa domiciliar en il Grischun. La maioritad da las impiegadas e dals impiegads lavura oz en il sectur terziar, pia en il sectur da servetsch. Il center è Cuira. Qua pon ins cumprar quasi tut. Malgrà las bleras valladas è il provediment en il chantun Grischun garantì. Ina gronda rait da negozis da vischnanca, da bancas e da scolas surtira l'entir chantun. La postina u il postin, ma er la curriera u il currier da pizza cuntanschan lieus perifers dal Grischun. Il Grischun è er attractiv per motivs economics. Ina grevezza fiscala moderata, persunal ch'è scolà fitg bain, ina gronda productivitad da lavur ed ina buna infrastructura porschan avantatgs dal lieu – gist a manaschis pitschens e mesauns. Scolars tiran schibettas che ardan en la val e cloman latiers il num da la prediletta. La primavaira sa fa valair. Cun fieu u cun scalinim vegn stgatschà l'enviern. En il Grischun èn sa mantegnids usits pajauns veglianders. Lur senn è però sa midà, la fascinaziun è dentant restada. Ina fascinaziun da tut auter gener ha l'atun. Igl è il temp da la chatscha. Als tavulins curseschan gia bainbaud las emprimas istorgias dal success sin chatscha. Ed en ils restaurants vegnan servidas las emprimas tratgas da selvaschina. Er la pestga da sport è fitg derasada. Il Grischun porscha spezialmain a la litgiva d'ual in spazi vital natiral. Il Grischun ha adina puspè carmalà ed inspirà grondas persunalitads: il pictur ed artist talian Giovanni Segantini, Ernst Ludwig Kirchner, Friedrich Nietzsche, Alberto Giacometti u Alois Carigiet. Els han vivì e lavurà en la quietezza da quest mund alpin unic. Er Johanna Spyri è sa laschada inspirar a Maiavilla per ses bestseller da renum mundial "Heidi". Oz vegn "Heidi" represchentà sco musical. En ils lieus da cura sa scuntra mintga onn in'autra societad: il jetset. Paradas da moda, partis ed occurrenzas da sport dattan la pussaivladad da tgirar contacts privats, commerzials u politics. A Tavau sa scuntra ina giada l'onn l'elita economica da tut il mund. L'architectura grischuna è variada ed ha ina ritga tradiziun. La claustra da Müstair fa ozendi part dal patrimoni mundial da la UNESCO. A Ziràn quintan 153 tavlas da lain eveniments da la vita da Cristus. Bleras ruinas, chastes e turs dattan perditga d'ina istorgia muventada dal Grischun, en la quala la controlla da las muntognas e dals pass era stada la premissa indispensabla per stabilir la pussanza ed il commerzi. La vischnanca da Guarda cun ses maletg dal vitg unic ha ozendi ina muntada naziunala. L'istorgia da damaun è la creaziun dad oz. Architectas, architects, artistas ed artists contemporans mussan ch'il Grischun n'ha betg anc pers sia inspiraziun. La vita culturala è multifara, il public er. En il Grischun vegn emprendì e perscrutà en moda activa. Sis scolas professiunalas superiuras porschan in vast spectrum da studis. Uschia è il Grischun daventà in lieu attractiv per studentas e per students svizzers e da l'exteriur. Ma er scienziadas e scienziads vegnan attratgs dal chantun Grischun. Il Grischun è fitg bain adattà per la perscrutaziun dal clima sco er da secturs medicinals e biologics. "Perscrutar, emprender e lavurar là nu che auters fan vacanzas " – in slogan exagerà? Na, mabain ina realitad en il Grischun. Colliar vul dir en il Grischun dad ir lungas vias per pudair surmuntar curtas distanzas, saja quai per rivar d'ina vart da la val a l'autra u saja quai per superar ina muntogna u per traversar ella. Il Grischun è il pajais dals tunnels e da las punts. Il Grischun è dentant er in pajais da transit. Gia ditg è vegnida transportada rauba e martganzia sin las sendas da sauma sur las Alps. Ils Romans han construì las emprimas vias. En connex cun la construcziun d'ovras electricas èn vegnidas avertas bleras vals lateralas. Actualmain cumpiglia la rait da vias dal chantun Grischun passa 1600 kilometers. Il Grischun è il pajais da la viafier retica. La fin dal 19avel tschientaner è vegnida fundada – sin iniziativa da l'Ollandais Willem-Jan Holsboer – l'emprima viafier a binari stretg. Ils decennis vegnints è vegnida construida ina rait da viafier ch'è unica ozendi. L'onn 1999, cun l'avertura dal tunnel dal Vereina, serra la viafier retica per entant l'ultima largia e scursanescha la colliaziun per viafier da l'Engiadina bassa cun il rest da la Svizra. Vitgs perifers vegnan ozendi colliads cun la rait da la viafier retica tras curs regulars da l'auto da posta. E tgi che vul ir anc pli a munt profita d'ina da las purschidas da las passa 50 interpresas da teleferica. Saja quai cun plattas da crap, cun lain u cun betun d'atschal, l'uman ha adina savì far vias tras quest mund alpin fascinant. El ha er savì al urbanisar ed al mantegnair en sia diversitad. Il Grischun viva e sa sviluppa. Cun la visiun da la porta alpina vegn il Grischun attatgà a la rait da viafier da l'Europa. Uschia po el francar sia posiziun en il center da l'Europa. Er sche las visitadras ed ils visitaders han ina giada tras la porta alpina in access direct al mund alpin dal Grischun, resta la tschertezza che en il Grischuna sto la via esser la finamira. La visiun la pli nova è il project da la porta alpina. Colliond il Grischun cun la rait da viafier da l'Europa duai per el vegnir averta in'ulteriura porta vers l'Europa.