La promoziun da talents spezials d'uffants durant lur temp da scola po vegnir fatga tranter auter cun installar e cun manar scolas da talent spezialas. Las disposiziuns vertentas da la lescha da scola, da l'ordinaziun executiva e dal plan d'instrucziun cuntegnan obstachels ed impediments per ina scolaziun intensiva e per la promoziun da talents spezials en ils secturs dal sport, da la musica, dals arts figurativs e.u.v. En spezial las disposiziuns davart il temp da scola per onn (lescha da scola art. 15) e davart las lecziuns obligatoricas per emna (art. 20) restrenschan da persequitar en moda adequata il medem mument las finamiras da la scola e la promoziun dals talents spezials che duai cumenzar gia en la scola primara. Ina promoziun seriusa ed empermettenta dals talents premetta per exempel ch'i vegnia investì regularmain e sistematicamain – a partir da la 5. classa da la scola primara – temp per trenar resp. per exercitar e per far autras activitads a favur dal talent spezial. Sche questas activitads vegnan vitiers il temp da scola normal da la scola populara, daventa la chargia da temp memia gronda.
Tuttas duas chaussas – tant las finamiras da scola sco er la promoziun sistematica dals talents spezials – pon vegnir persequitadas cun success, sche l'equiliber po vegnir cuntanschì en autra moda durant l'onn. Per cuntanscher quai èsi necessari en scolas da talent spezialas da pudair reducir il dumber da las lecziuns per emna. Sco cumpensaziun duai – sche necessari – pudair vegnir augmentà il dumber da las emnas da scola per onn en talas scolas.
Ultra da quai duain ils plans d'instrucziun (cf. l'ordinaziun) da las scolas da talent pudair vegnir adattads a favur da la promoziun da talents spezials. Differents roms centrals ch'èn decisivs per midar ad ina scola che maina vinavant, duain pudair vegnir purschids en la dimensiun che vegn prescritta en ils plans d'instrucziun. Il dumber da lecziuns d'auters roms duai pudair vegnir reducì tenor basegn. Quai vegn giustifitgà da dus fatgs, per l'ina dal grond dumber d'unitads da trenament resp. d'exercizi en il sectur dals talents spezials – unitads ch'èn er instructivas – e per l'autra da la prontezza pli gronda da las scolaras e dals scolars da scolas da talent d'emprender la materia en in temp pli curt. Questa prontezza è la premissa per frequentar ina tala scola.
Las sutsegnadras ed ils sutsegnaders vulessan che er las scolas da talent gidan a mantegnair ils interess persunals dals uffants e dals giuvenils per lur vita da pli tard. Malgrà la promoziun da talents duai vegnir garantì onn per onn ch'els survegnan ina vasta furmaziun equilibrada, che als porscha ina gronda qualitad da viver ed als avra las vias correspundentas da la furmaziun professiunala. Las finamiras da la furmaziun che duain vegnir cuntanschidas duain esser equivalentas a talas da la scola populara normala.
Las sutsegnadras ed ils sutsegnaders incumbenseschan la regenza da stgaffir las disposiziuns legalas correspundentas resp. da precisar las cundiziuns generalas avant la fin da l'onn 2011 per che scolas spezialas per promover talents spezials che vegnan purtadas dal maun public u d'ina interessenza privata possian cumenzar cun in manaschi permanent il pli tard a partir da la stad 2012. Quellas scolas duain pudair cumpigliar las classas primaras pli autas fin a las ultimas classas dal temp da scola obligatoric e permetter da lavurar en il rom d'in concept pedagogic cun in dumber da lecziuns per emna reducì, cun in dumber d'emnas da scola per onn pli grond e cun ina distgargia parziala da las lecziuns d'emna obligatoricas en singuls roms.
Cuira, ils 19 d'october 2010
Bezzola (Samedan), Cavegn, Aebli, Albertin, Berther (Mustér), Blumenthal, Bondolfi, Brandenburger, Buchli-Mannhart, Caduff, Caluori, Candinas, Casty, Casutt, Casutt-Derungs, Clalüna, Darms-Landolt, Della Vedova, Dermont, Dosch, Engler, Florin-Caluori, Geisseler, Hartmann (Champfèr), Hitz-Rusch, Jeker, Joos, Kunz (Fläsch), Kunz (Cuira), Mani-Heldstab, Märchy-Caduff, Michael (Castasegna), Montalta, Niederer, Niggli (Samedan), Perl, Pfäffli, Righetti, Rosa, Sax, Tenchio, Tomaschett (Breil), Tomaschett-Berther (Trun), Troncana-Sauer, Waidacher, Candrian
Resposta da la regenza
Fin la fin da l'onn 2011 vul l'incumbensa qua avant maun crear ina basa giuridica e cundiziuns generalas che permettan ad instituziuns responsablas privatas e publicas da manar – a partir da la stad 2012 – scolas resp. classas da talent spezialas per scolaras e per scolars cun talents extraordinaris da la scola populara, e quai da la 5avla classa primara fin la fin dal temp da scola obligatoric. Las aspectativas èn grondas: Tenor il text da l'incumbensa duain questas scolas spezialas promover las scolaras ed ils scolars en moda maximala mintgamai en lur talent extraordinari ed a medem temp garantir onn per onn ch'ils uffants ed ils giuvenils survegnian ina vasta furmaziun equilibrada en il senn da la scola populara; ina furmaziun che als porscha ina gronda qualitad da viver ed als avra las vias correspundentas da la furmaziun professiunala. Las scolas resp. las classas da talent en il senn da l'incumbensa sa drizzan a scolaras ed a scolars cun talents extraordinaris en ils secturs dal sport, da la musica, da l'art figurativ ed en secturs sumegliants.
Ina gronda part dal spectrum fitg vast da talents che duain – tenor l'incumbensa – vegnir promovids da las scolas resp. da las classas da talent, tutga tar las incumbensas che vegnan gia oz ademplidas da las classas regularas. Sco quai che la regenza ha explitgà en sias respostas a l'incumbensa Candinas (Rabius) concernent la realisaziun da classas per promover il sport al stgalim secundar I (7. – 9. classa) il favrer 2008 sco er a la dumonda Perl concernent la promoziun da classas per scolaras e scolars talentads (sport, musica, art) il december 2008, datti en la scola populara grischuna gia oz la pussaivladad da sustegnair scolaras e scolars cun talents extraordinaris cun metter a disposiziun ina structura individuala da l'instrucziun sco er cun adattar la reglamentaziun dals dis da congedi a la situaziun concreta. Gea schizunt uraris spezials per singuls uffants spezialmain talentads u per in'entira classa (sco per exempel la classa da talents a Glion) èn gia oz pussaivels, sche las divergenzas èn cumpatiblas cun las finamiras dal plan d'instrucziun sco er cun las ulteriuras cundiziuns legalas. Cun talas soluziuns individualisadas en il rom da la legislaziun vertenta vegni fatg dapi onns bunas experientschas.
La regenza è pronta d'examinar ina regulaziun speziala per scolas da talent en il rom da la proxima revisiun totala da la lescha da scola. Dumondas en vista a la realisaziun da questa incumbensa sa tschentan en quest connex main areguard l'adattaziun da la lescha da scola, mabain plitost areguard la fixaziun da disposiziuns detagliadas. En quest connex sa tracti en emprima lingia da fixar criteris clers per l'admissiun ad ina scola resp. ad ina classa da talent: Tgi definescha tenor tge normas per ils differents secturs (sport, musica, art figurativ e sumegliants) ils cunfins tranter ils talents "gronds", che vegnan actualmain promovids en las classas regularas, ed ils "talents extraordinaris che duain vegnir promovids en las classas resp. en las scolas da talent"? Ultra da quai vegn la regulaziun davart la finanziaziun a chaschunar dumondas. Tenor l'incumbensa èn las scolas resp. las classas da talent previsas sco purschida supplementara da la scola populara grischuna che stat a disposiziun a tut las scolaras ed a tut ils scolars cun talents extraordinaris. Quai signifitgass che la finanziaziun da las scolas resp. da las classas da talent tutgass tar las incumbensas da las instituziuns ch'èn responsablas per las scolas che surdattan scolaras e scolars cun talents extraordinaris ad ina scola resp. ad ina classa da talent publica u privata. Cunzunt per scolas senza in'atgna classa da talent èsi da gronda impurtanza finanziala, co che las dumondas davart ils criteris d'admissiun vegnan respundidas.
La regenza ha l'intenziun da tractar questa incumbensa en il rom da la revisiun totala da la lescha da scola. La discussiun davart questa fatschenta è previsa per la sessiun d'october 2011. Schebain ils termins numnads en l'incumbensa pon pia vegnir observads, dependa da l'ulteriur decurs da la procedura da legislaziun. Ina speziala revisiun parziala preliminara da la lescha da scola unicamain per quest giavisch n'è betg opportuna tenor la regenza. En quest senn è la regenza pronta d'acceptar l'incumbensa.
12 da schaner 2011