Il turissem vala sco pitga centrala da l'economia publica dal Grischun. La reducziun dal dumber da giasts (indigens ed esters) tar las telefericas grischunas e tar las scolas per sport da naiv, la situaziun economica intscherta sco er il ferm franc svizzer fan quitads enorms a l'economia da turissem.
Cun preoccupaziun constatain nus che adina damain uffants fan sport da naiv. Pertutgads èn displaschaivlamain er uffants dal chantun turistic Grischun. Sch'ils uffants n'han betg access al sport da naiv en la vegliadetgna prescolara, survegnan els pli tard savens mo per casualitad plaschair da quest sport (maridaglia cun ina persuna muntagnarda, midada da domicil en la muntogna e.u.v.).
Quai n'ha en emprima lingia betg motivs finanzials, mabain è plitost d'attribuir al fatg che blers uffants derivan da famiglias immigradas e n'han perquai nagina relaziun cun il sport da naiv. Vitiers vegn che la purschida d'activitads da temp liber, che crescha ad in crescher, concurrenzescha medemamain il sport d'enviern. Ils uffants ed ils geniturs èn savens dumandads enormamain, forsa schizunt surdumandads cun la purschida multifara.
En vista a l'impurtanza dal sport d'enviern per l'economia publica (impurtanza finanziala, conscienza turistica, scolaziun e.u.v.) sco er ad in'eventuala candidatura dal chantun Grischun per ils gieus olimpics 2022 è la situaziun alarmanta e pretenda ch'i vegnia agì (cf. missiva carnet nr. 11/2012-2013: Gieus olimpics d'enviern 2022 en il Grischun, pagina 726, punct 9, Programs per il svilup dal sport).
Dapi il 1. d'october 2012 reglan la nova lescha federala davart la promoziun dal sport e da l'activitad fisica (lescha per promover il sport, LPSpo) e las ordinaziuns executivas appartegnentas las purschidas da giuventetgna+sport (G+S). Cun Grischun sport, sco partiziun da sport da l'uffizi per la scola populara ed il sport, duai il chantun Grischun realisar il nov concept per promover il sport e pussibilitar – en il rom la gruppa d'utilisaders 4 (G+S) – l'access organisà al sport da naiv en la vegliadetgna prescolara.
Las sutsegnadras ed ils sutsegnaders supplitgeschan la regenza, en collavuraziun cun las federaziuns da branscha e/u da tetg:
• telefericas dal Grischun (transport ed alimentaziun en la muntogna) sco er
• federaziun da tetg da las scolas svizras per sport da naiv, federaziun grischuna da scolas da skis e da snowboard (instrucziun al lieu) ed
• AutoDaPosta Grischun e/u Viafier retica (transport davent dal lieu da domicil fin en il territori da sport da naiv),
d'incumbensar Grischun sport cun la direcziun d'in project che ha la finamira d'introducir en tut las scolinas dal chantun Grischun emnas da sport da naiv (facultativas u obligatoricas?) e d'intermediar uschia – en furma da gieu – gia als uffants da la vegliadetgna prescolara l'emprim contact cun il sport da naiv.
Cuira, ils 24 d'october 2012
Tomaschett (Breil), Grass, Perl, Aebli, Albertin, Augustin, Berther (Mustér), Berther (Camischolas), Bleiker, Blumenthal, Buchli-Mannhart (Stussavgia Plaz), Caduff, Caluori, Campell, Casty, Casutt, Casutt-Derungs, Cavegn, Clalüna, Darms-Landolt, Della Vedova, Dermont, Dosch, Engler, Foffa, Giacomelli, Jeker, Jenny, Kappeler, Kleis-Kümin, Kollegger (Malix), Kunz (Cuira), Mani-Heldstab, Märchy-Caduff, Michael (Donat), Niederer, Niggli (Samedan), Parolini, Pedrini, Steck-Rauch, Stiffler (Tavau Plaz), Tomaschett-Berther (Trun), Waidacher, Wieland, Zweifel-Disch, Camathias, Degonda, Farrér, Haltiner, Lauber, Rischatsch-Casaulta, Schlatter, Schucan, Sgier
Resposta da la regenza
Il sport d'enviern ha ina gronda relevanza en il chantun Grischun pervia da sia impurtanza economica e sociala. Che mo pli la mesadad da tut ils uffants en Svizra van oz cun skis u cun aissa (studi "Sport en Svizra 2008", rapport davart il sport d'uffants e da giuventetgna), è l'expressiun d'ina societad midada e fa quitads a la branscha turistica.
L'idea da promover il sport da naiv è perquai er vegnida tematisada en la missiva "XXIV. gieus olimpics d'enviern en il Grischun 2022" (carnet nr. 11/2012-13, p. 726). Tenor quella vul l'uniun "XXIV. gieus olimpics d'enviern Grischun 2022" elavurar in program per il svilup dal sport cun il titel "Uffants en las muntognas" per rinforzar duraivlamain il sport en Svizra ed en il Grischun. L'uniun ha gia cumenzà cun las lavurs preliminaras da quest program sin plaun chantunal e naziunal.
Tras la deliberaziun da la missiva per mauns dal cussegl grond sustegna la regenza las stentas d'impunder resursas per quest intent. A medem temp stoi vegnir remartgà che las activitads en la naiv na sa restrenschan qua betg mo a l'ir cun skis e cun aissa, mabain ch'ellas duain promover en general la fascinaziun da sa mover sin la naiv ed en la natira.
En il Grischun na prevesan las leschas betg in'obligaziun da realisar emnas da sport da naiv en la scolina. En il chapitel "Moviment e sport" dal plan d'educaziun per las scolinas en il chantun Grischun vegni dentant recumandà gia dapi l'onn 2002 a las persunas d'instrucziun da render perceptibels als uffants la naiv ed il glatsch sco elements da moviment, da gieu e da sport. Quai en emprima lingia a favur dal svilup persunal da l'uffant – il niz turistic e la valur che po vegnir creada qua tras na stattan betg en il center per la scolina. Differentas instituziuns responsablas per la scola tiran a niz questa pussaivladad e mainan tras emnas da sport da naiv per ils uffants da lur scolinas. Tut tenor l'instituziun responsabla per la scola, la persuna d'instrucziun e la purschida al lieu èn questas emnas organisadas da differenta maniera, francadas en il chalender da scola ed adattadas a las relaziuns localas.
La regenza vuless meglierar las cundiziuns generalas per realisar emnas da sport da naiv en las scolinas cun infurmar detagliadamain las instituziuns responsablas per la scola davart las purschidas existentas e cun mussar ad ellas il sustegn finanzial ch'è pussaivel da vart da Giuventetgna+sport. Plinavant duai la partiziun sport da l'uffizi per la scola populara ed il sport vegnir incumbensada cun la realisaziun d'in project da pilot sin basa voluntara. Quest project da pilot duai cumpigliar in'emna da sport da naiv cun uffants da la scolina. Per che las experientschas e las enconuschientschas cun quest project da pilot possian esser in agid er per autras instituziuns responsablas per la scola, duai il project da pilot cumpigliar pliras scolinas da las differentas regiuns linguisticas. Questas scolinas ston plinavant cuvrir las differentas cundiziuns generalas dal stgalim da la scolina en il chantun Grischun. Las enconuschientschas che vegnan fatgas cun il project da pilot duain vegnir resumadas en in rapport e vegnir messas a disposiziun a tut las instituziuns responsablas per la scola en il chantun.
Uschia duain las instituziuns responsablas per la scola vegnir animadas d'integrar en lur program annual emnas da sport da naiv per ils uffants da la scolina. L'orientaziun per mauns da las instituziuns responsablas per la scola sco er l'infurmaziun davart ils resultats dal project da pilot vegnan fatgas da la partiziun sport da l'uffizi per la scola populara ed il sport.
Correspundentamain è la regenza pronta d'acceptar questa incumbensa.
21 da december 2012