En l'art. 9 al. 1 conceda la Constituziun dal chantun Grischun (CC; DG 110.100) il dretg da votar e d'eleger da princip a tut las burgaisas svizras ed a tut ils burgais svizzers che han cumplenì 18 onns e che abitan en il chantun. Questa regulaziun s'accorda cun l'art. 136 da la Constituziun federala da la Confederaziun svizra (Cst.; CS 101). Unicamain ils chantuns Neuchâtel e Giura enconuschan – sut tschertas premissas (durada da domicil minimala) e sut tschertas restricziuns (en il chantun Giura èn persunas estras cun dretg da votar exclusas da votaziuns davart dumondas constituziunalas) – il dretg da votar d'eleger activ per persunas estras sin plaun chantunal. Il dretg da sa laschar eleger en in uffizi politic chantunal na las vegn dentant er betg concedì en quests dus chantuns. Però, en singuls chantuns han persunas estras en general il dretg da votar sin plaun communal (per exempel en ils chantuns Vad, Friburg e Genevra).

Cun l'art. 9 al. 4 CC dat il chantun Grischun la pussaivladad a las vischnancas da conceder il dretg da votar e d'eleger a las persunas estras en fatschentas communalas (sco ils chantuns Basilea-Citad e sumegliantamain ad Appenzell Dador). Questa cumpetenza regulativa han 32 da 101 vischnancas tratg a niz en differenta moda en il Grischun. Dentant han ellas per exempel prescrit differentas duradas da domicil minimalas.

Giuridicamain èsi incontestà, che la naziunalitad è in criteri admissibel per concepir il dretg da votar e d'eleger. Ni tar la Confederaziun ni en auters chantuns sa mussan tendenzas, tenor las qualas il diever dals dretgs politics duess vegnir separà dal dretg da burgais. Quai è la finala er stà il resultat da las iniziativas parlamentaras las pli novas sin plaun federal (21.405 Ristgar dapli democrazia. Dretg da votar e d'eleger per persunas estras, 21.414 Dretg da votar en tut las fatschentas communalas suenter in domicil da 5 onns en Svizra). Schizunt las stentas da surdar – sco en il Grischun – dapli cumpetenza regulativa a las vischnancas en fatschentas communalas, fruntan sin gronda resistenza (per exempel en ils chantuns Son Gagl e Turitg).

Independentamain dal dretg da votar e d'eleger pon persunas estras cooperar politicamain cun agid dal dretg da petiziun (art. 33 Cst.) che stat a disposiziun er a persunas senza dretg da votar. Las persunas che han inoltrà ina petiziun, ston vegnir orientadas en furma cunvegnenta davart il tractament da l'inoltraziun (art. 94 da la Lescha davart ils dretgs politics en il chantun Grischun [LDPC; DG 150.100]). Ultra da quai han er persunas estras il dretg da s'exprimer libramain en il rom da proceduras da consultaziun (cf. en chaussa er Corsin Bisaz, Begrenzte Möglichkeiten politischer Mitsprache: Politische Rechte von Personen ohne Schweizer Pass, 2018, publitgà en terra cognita, 33/2018, p. 62 ss).

Er la Regenza è da l'avis, che persunas estras che vivan dapi in tschert temp en Svizra, duajan dastgar sa participar a la vita politica sin plaun chantunal mo tras natiralisaziun. Cun la soluziun actuala, che dat a las vischnancas la pussaivladad da conceder a persunas estras il dretg da votar e d'eleger en fatschentas communalas, è la Regenza persvadida da suandar ina via ch'è politicamain acceptabla e ch'è sa cumprovada. Da conceder in ulteriur dretg da votar e d'eleger a persunas estras sin plaun chantunal, refusa ella. A la Regenza pari raschunaivel, che las persunas che vulan sa participar al process da la decisiun politica, prendian la via sur la natiralisaziun.

Sa basond sin questas explicaziuns propona la Regenza al Cussegl grond da refusar questa incumbensa.

19 d'avrigl 2023