Navigation

Inhaltsbereich

Dumonda concernent l'observaziun dals dretgs democratics e dal stadi da dretg en il Moesano

Sessiun: 18.10.2006
Ils 24 ed ils 26 da settember 2006 han 14 vischnancas dal Moesano votà davart ils novs statuts regiunals e davart l'integraziun da trais corporaziuns intercommunalas en la regiun. Las votaziuns èn vegnidas fatgas en differentas modas (votaziuns a l'urna, votaziuns per scrutini, votaziuns avertas) ed a differents muments. Il resultat: Ils statuts proponids sco er las trais variantas che l'organisaziun regiunala dal Moesano ORMO, in'organisaziun da dretg privat, ha integrond las executivas communalas (suprastanzas communalas) e spezialmain las presidentas ed ils presidents communals elavurà e recumandà d'acceptar, èn vegnids sbittads cleramain. Il project concernent ils novs statuts regiunals sco er las variantas ch'èn per part er vegnidas recumandadas da las duas radunanzas da l'organisaziun regiunala dal Calanca (ORC) e da l'organisaziun regiunala dal Mesauc (ORM) èn vegnids sbittads en 11 da 14 vischnancas, e quai cun 915 cunter 333 vuschs. Quest resultat n'è betg surprendent, perquai che la populaziun n'è insumma betg stada involvida en moda activa e perquai ch'ella è er vegnida infurmada en moda insuffizienta a chaschun da trais sairas d'infurmaziun (ina per circul) la fin d'avust ed il cumenzament da settember 2006. Quai, schebain ch'ils termins ch'il chantun aveva prescrit prevesevan gia l'onn 2004 l'integraziun da la populaziun. Ultra da quai n'èn ni ils presidis cirquitals, ni las autoritads districtualas (presidentas e presidents, derschadras e derschaders), ni las partidas politicas ed ils moviments politics vegnids infurmads ed integrads.

In'expertisa privata che l'expert per il dretg constituziunal Tomas Poledna ha fatg sin incumbensa è ultra da quai arrivà a la conclusiun che la procedura da votaziun, che la ORMO aveva fixà per confermar il project davart ils novs statuts per la regiun, saja illegala.

I pareva d'esser cler che la via en questa situaziun suenter il na dal pievel avess stuì esser quella da recumanzar cun la discussiun davart ils statuts. En quest connex stuessi esser pussaivel integrond la populaziun, las autoritads e las forzas politicas d'elavurar novs statuts che chattan il consentiment da la populaziun, perquai che quasi nagin è cunter da stgaffir la regiun sco tala cun statuts d'ina corporaziun da dretg public sco ch'i vegn pretendì da la constituziun chantunala. Statuts che ston tenor l'artitgel 10 da la constituziun chantunala vegnir suttamess al pievel per la votaziun; l'alinea 2 fixescha il suandant jau citesch: "Ils projects da votaziun duain esser simpels ed enclegentaivels. I sto vegnir garantida ina furmaziun e manifestaziun nunfalsifitgada da la voluntad". Pervia da quai sto quai er vegnir garantì tras ina procedura da votaziun clera e correcta.

In artitgel ch'è vegnì publitgà ils 12 d'october 2006 en la gasetta quotidiana tessinaisa "La Regione Ticino", en il qual la ORMO rapporta en moda precipitada davart las decisiuns presumtivas da la regenza (che n'èn en vardad anc betg avant maun en moda scritta) che concernan la creaziun futura da la regiun dal Moesano, ha chaschunà surpraisa ed indignaziun tar la populaziun, e quai concernent il tun, l'incongruenza e las bleras dumondas che rapports da quest gener chaschunan.

Cun la finamira d'evitar malchapientschas e d'examinar ils differents aspects da la "vexata questio" sco er en il senn d'ina discussiun constructiva fatsch jau las suandantas dumondas a la regenza:

1. Tenor l'artitgel da gasetta ch'è vegnì publitgà en il Tessin vegn la regenza a surpigliar a partir dal 1. da schaner 2007 las incumbensas ch'èn stadas delegadas fin ussa a la ORMO en ils secturs da la planisaziun dal territori e dals fatgs da sanadad (en quest connex vegn ella a smetter cun la finanziaziun correspundenta), e quai, perquai che l'organisaziun regiunala actuala na dastga sin basa da la constituziun chantunala betg pli ademplir questa incumbensa. Tge signifitgescha quai concretamain: surpigliar las incumbensas en ils secturs da la planisaziun dal territori e dals fatgs da sanadad e smetter cun la finanziaziun correspundenta?

2. Tenor la regenza han la suprastanza da la ORMO u eventualmain las suprastanzas communalas la cumpetenza d'elavurar il project concernent ils novs statuts che sto vegnir suttamess al pievel per la votaziun. Co è quai pussaivel, sche la ORMO na dastga sin basa da la constituziun chantunala d'ina vart betg pli ademplir las incumbensas a partir dal 1. da schaner 2007 e sch'ella ha da l'autra vart il dretg da cuntinuar cun l'elavuraziun dals statuts da la nova regiun er suenter questa data?

3. La regenza è anc adina tenor l'artitgel da gasetta menziunà qua survart pronta d'acceptar ina soluziun transitorica fin ils 30 da zercladur 2007 per dar temp al Moesano da reglar sezza questa situaziun. Sch'i na vegniss betg chattada ina soluziun fin a quest termin, creass la regenza d'uffizi la regiun.
Schebain che er jau persunalmain benevent la creaziun d'ina regiun, dumond jau la regenza sin basa da tge disposiziun legala che Cuira po sfurzar tras che questa regiun vegnia creada, perquai che quai na vegn previs ni da la constituziun chantunala ni da la lescha da vischnancas.

D'ina vart fixescha l'artitgel 62 da la constituziun chantunala mo che la lescha prevesa che vischnancas possian vegnir obligadas da collavurar, entant che l'artitgel 57 da la lescha da vischnancas fixescha da l'autra vart che mintga vischnanca stoppia appartegnair ad ina corporaziun regiunala. "Exceptadas da quai èn vischnancas che adempleschan en moda autonoma las incumbensas regiunalas"; u anc l'artitgel 55 che fixescha il suandant: "Sche la soluziun da las incumbensas publicas ch'èn delegadas ad ina corporaziun regiunala u ad ina corporaziun da vischnancas è mo pussaivla, sche er vischnancas coopereschan che na fan betg part da questa corporaziun, po la regenza ordinar lur participaziun, premess che dus terzs da las vischnancas appartegnian gia a questa corporaziun" (al. 1). "Medemamain po la regenza ordinar la participaziun d'ina vischnanca, sche quella vegn refusada da la corporaziun senza motivs suffizients" (al. 2). "La corporaziun e las vischnancas pertutgadas ston l'emprim vegnir tadladas" (al. 3).

Sco ch'ins vesa, dattan tant la constituziun chantunala sco er la lescha da vischnancas mo en moda precauta directivas e prevesan l'intervenziun da la regenza mo en cas che singulas vischnancas sa cumportian en moda stinada u renitenta, entant ch'i n'existan nagins artitgels che discurran da mesiras repressivas envers gruppas da vischnancas (da las qualas il dumber da vischnancas surpassa in terz da tut las vischnancas d'ina regiun) u envers entiras regiuns. Perquai ch'i na dat actualmain en il Moesano mai ina maioritad da dus terzs da las vischnancas ch'èn necessarias per crear questa organisaziun regiunala, n'è la creaziun da questa corporaziun betg legala e pia n'exista ella betg or dal puntg da vista giuridic. Pervia da quai n'èsi er betg pussaivel d'integrar per forza en la regiun vischnancas ch'èn renitentas u stinadas u da sfurzar tras che la regiun sco tala vegnia creada. Perquai che la basa legala manca ed en enconuschientscha che la pratica applitgada per crear l'organisaziun regiunala n'ha betg correspundì a tala che la regenza aveva previs, supplitgesch jau la regenza da respunder la dumonda, sche la creaziun sfurzada (che la lescha na prevesa betg) d'ina regiun possia vegnir giustifitgada sulettamain sin basa da las normas moderatas sco l'artitgel 69 ("Las vischnancas s'uneschan a corporaziuns regiunalas per ademplir incumbensas regiunalas.") u sco l'artitgel 72 ("Las corporaziuns regiunalas èn corporaziuns dal dretg public chantunal cun atgna persunalitad giuridica.") da la constituziun chantunala u sco l'artitgel 107 da las disposiziuns finalas.

4. Va la regenza da princip d'accord cun la premissa, tenor la quala en cas d'ina votaziun dal pievel, a chaschun da la quala il pievel po votar cun in GEA u cun in NA quellas e quels che han clamà il pievel a l'urna per ch'el possia exprimer sia opiniun, ston esser pronts d'acceptar tant in GEA sco er in NA? Mintga tenuta cuntraria fiss antidemocratica ed anticonstituziunala. En quest connex vi jau renviar al preambel da nossa constituziun chantunala ch'è entrada en vigur il 1. da schaner 2004 che di il suandant: "Nus, il pievel dal chantun Grischun, conscients da nossa responsabladad avant Dieu sco er envers ils conumans e la natira, cun l'intenziun da proteger la libertad, la pasch e la dignitad umana, da garantir la democrazia ed il stadi da dretg, [...] ans dain la sequenta constituziun". N'è la regenza betg da l'avis che la garanzia da la democrazia e dal stadi da dretg è in dals postulats ils pli impurtants da mintga act constituziunal e che l'inobservanza da la voluntad dal suveran è gist pervia da quai l'attatga la pli tremenda sin champ constituziunal. Vul la regenza propi sa participar savend che la regiun u che l'organisaziun regiunala vegn ad esser creada questa giada en moda legala e premurusa, quai che basegna dentant in tschert temp cun ina intervenziun antidemocratica ed anticonstituziunala a la naschientscha da la nova regiun dal Moesano, schebain ch'ella sa, che questa corporaziun (ch'è vegnida creada sin basa democratica e conscienta da sia necessitad e da sia utilitad effectiva) pudess represchentar e quai betg sco ultim in med impurtant per promover la solidaritad tranter nossa populaziun, tranter la regenza a Cuira e tranter il rest dal chantun?

Cuira, ils 18 d'october 2006

Name: Noi-Togni

Session: 18.10.2006
Vorstoss: rg Anfrage


Resposta da la regenza

Tenor la disposiziun transitorica da l'art. 107 da la constituziun chantunala (CC) avevan las organisaziuns regiunalas da la collavuraziun intercommunala gì da sa constituir fin ils 31 da december 2006 sco corporaziuns regiunalas ed uschia sco corporaziuns dal dretg public chantunal cun in'atgna persunalitad giuridica, uschenavant ch'ellas n'avevan betg gia ina furma giuridica dal dretg public. Suenter ch'ils statuts da l'organisaziun regiunala dal Moesano (ORMO) eran vegnids refusads da la maioritad da las vischnancas dal Moesano la fin da settember 2006 n'ha betg pudì vegnir fundada ina corporaziun regiunala correspundenta fin al termin fixà. En il senn d'ina soluziun transitorica ha l'organisaziun regiunala dal Calanca (ORC) elavurà entant novs statuts ch'èn vegnids acceptads da tut las vischnancas da la Val Calanca. Cun quai ha ella ussa la concepziun da dretg public pretendida. En las vischnancas dal Mesauc vegnan fatgas stentas sumegliantas. La creaziun d'ina corporaziun regiunala che cumpiglia tut las vischnancas dal Moesano resta sco finamira a vista mesauna.


Tar las singulas dumondas:


Dumondas 1 e 2
Grazia a la constituziun sco corporaziun regiunala na sa tschenta betg pli la dumonda en il territori da la corporaziun da la ORC, sch'il chantun sto surpigliar en moda transitorica tschertas incumbensas resp. la dumonda tgi ch'è cumpetent d'elavurar ils novs statuts.

L'organisaziun regionala dal Mesauc (ORM) ch'è provisoricamain anc constituida sco organisaziun dal dretg privat resta fin che la nova corporaziun regiunala entra en vigur. Per motivs giuridics po ella vegnir dissolvida pir cur che tut ses dretgs e cur che tut sias obligaziuns èn vegnids transferids a la nova corporaziun regiunala. Colliada cun quai è il medem mument l'autorisaziun d'ademplir fin alura sias incumbensas actualas, er sche quai na succeda betg pli en moda suverana. En quest senn è la ORM er legitimada d'elavurar novs statuts per mauns da la votaziun dal pievel, e quai en enclegientscha cun las vischnancas e cun la populaziun regiunala.

Dumonda 3
Sch'ina organisaziun regiunala n'ha il cumenzament da l'onn 2007 anc betg la furma giuridica dal dretg public che vegn pretendida dal dretg constituziunal ston ins pia partir da princip d'in stadi anticonstituziunal en questa regiun. En sia brev dals 7 da november 2006 ha la regenza rendì attentas las vischnancas dal Moesano ch'ella fetschia diever da ses dretg da surveglianza ch'ella haja sin basa da la constituziun e da la lescha e ch'ella vegnia a prender las mesiras correspundentas, sche la corporaziun regiunala na saja betg anc vegnida realisada fin ils 30 da zercladur 2007. Dal rest pretenda la constituziun che las vischnancas stoppian s'unir obligatoricamain ad ina corporaziun regiunala per ademplir las incumbensas regiunalas. Pervia da quai resulta la legitimaziun da far valair il dretg er sut quest aspect.

Dumonda 4
Las regiuns han grondas libertads concepziunalas per crear ina corporaziun regiunala, q.v.d. las structuras èn concepidas uschia ch'ellas tegnan fitg bain quint da la democrazia e da l'autonomia. Tar la realisaziun ston dentant vegnir observadas las directivas dal dretg constituziunal, tar las qualas tutga tranter auter che la corporaziun regiunala vegnia concepida a temp util. Mo en il rom dal dretg surordinà po la populaziun regiunala pia prender decisiuns en atgna responsabladad, q.v.d. la cumpetenza da decisiun sto sa chattar entaifer las limitas da la constituziun e da la legislaziun chantunala. Sco organ da surveglianza cumpetent ha la regenza da guardar ch'il dretg chantunal vegnia observà da las organisaziuns regiunalas ed eventualmain d'intervegnir cun mesiras dal dretg da surveglianza.

Datum: 10 da schaner 2007