Dumonda Noi-Togni concernent l'applicaziun da la lescha da linguas
Sessiun: 23.10.2007
La lescha da linguas ch'è vegnida acceptada dal pievel ils 17 da zercladur 2007 duai ir en vigur il 1. da schaner 2008.
En vista a las empermischuns che las aderentas e ch'ils aderents da la lescha han fatg avant la votaziun dal pievel ed en vista al fatg che apparentamain è sa pegiurada en il Grischun talian la distribuziun dals texts per talian da vart da l'administraziun chantunala e da vart da las instituziuns chantunalas, fatsch jau las suandantas dumondas a la regenza:
1. Èsi previs cleramain ed absolutamain d'engrondir il servetsch chantunal da translaziun cun preferenza er tras incaricas en la periferia dal chantun? A la dumonda da vischnancas e da persunas privatas pertge che translaziuns n'èn betg vegnidas fatgas, han ils uffizis chantunals respundì ch'il servetsch da translaziun saja enormamain surchargià cun lavur.
2. Co vegn fatga l'infurmaziun davart la lescha da linguas en las instituziuns chantunalas ch'èn suttamessas al plan da plazzas dal chantun?
Avant la votaziun dal pievel èsi vegnì pretendì che las appartegnentas e ch'ils appartegnents da las minoritads linguisticas vegnian ad avair in avantatg per survegnir plazzas en l'administraziun chantunala. Co pon ins pia sa declerar che ils ultims mais èn vegnids engaschads giuvens Grischuns talians a Lucerna ed a Turitg, entant ch'ils medems giuvens n'èn betg vegnids prendids en consideraziun en il chantun Grischun per motivs da lingua? Vegnan ins ad eliminar questa situaziun paradoxa cun l'entrada en vigur da la lescha da linguas?
3. Anc adina cun l'entrada en vigur da la lescha da linguas: vegni finalmain ad esser pussaivel da consultar ils numers d'urgenza (117, 144) per talian en las vals dal Grischun talian?
4. Tge influenzas han las midadas da la confederaziun en connex cun la dumbraziun dal pievel sin ils intents da la lescha da linguas?
Questas precisaziuns duain er suttastritgar che la lescha da linguas na duess betg esser ina lescha d'alibi ed er betg avair ina significaziun mo simbolica.
Cuira, ils 23 d'october 2007
Name: Noi-Togni, Mengotti, Arquint, Casutt, Kleis-Kümin, Koch, Meyer Persili (Cuira), Pedrini, Troncana-Sauer, Märchy-Caduff (Domat), Scartazzini
Session: 23.10.2007
Vorstoss: rg Anfrage
Resposta da la regenza
Per il 1. da schaner 2008 vegn la regenza a metter en vigur la lescha da linguas dal chantun Grischun (LLing) ensemen cun l'ordinaziun da linguas (OLing). La LLing è vegnida acceptada da la populaziun grischuna en la votaziun dal pievel dals 17 da zercladur 2007 cun 22'582 cunter 19'334 vuschs.
Cun las remartgas introductivas da questa dumonda a la regenza vegn svegliada l'impressiun che la situaziun en connex cun la distribuziun da texts en lingua taliana tant da vart l'administraziun chantunala u sco er da vart da las instituziuns chantunalas daventia mendra empè da meglra en il Grischun talian. Questa impressiun na correspunda betg als fatgs, cuntrari, ils ultims onns e mais è s'augmentà continuadamain il volumen da las translaziuns er en talian. Quai demussan per exempel er las indicaziuns statisticas publitgadas en il rapport dal chantun (cf. rapport dal chantun 2006, p. 34) areguard las incumbensas da translaziun ch'èn vegnirdas fatgas.
Sche las renfatschas fatgas en l'introducziun da las dumondas 3 e 4 ch'ils ultims mais sajan vegnids engaschads giuvenils dal Grischun talian a Lucerna ed a Turitg entant ch'ils medems giuvenils na sajan betg vegnids tratgs en consideraziun en il chantun Grischun per motivs linguistics correspundan als fatgs, na savain nus betg. Infurmaziuns detagliadas correspundentas davart las proceduras d'engaschament en l'administraziun chantunala n'èn betg avant maun.
Davart las singulas dumondas s'exprima la regenza sco suonda:
1. I n'è betg planisà d'engrondir il servetsch da translaziuns en consequenza da la realisaziun da la lescha chantunala da linguas. Il servetsch da translaziuns è bain occupà bain, ma el dumogna normalmain tut las incumbensas a temp. In'excepziun è stada ina curta fasa durant il mais settember 2007 suenter ina midada da persunal en il servetsch da translaziuns talian. Dal rest n'è quai betg l'incumbensa dal servetsch chantunal da translaziuns da translatar per vischnancas e per persunas privatas.
2. L'infurmaziun da las collavuraturas e dals collavuraturs da l'administraziun chantunala areguard las consequenzas da la lescha da linguas cumenza immediatamain cun l'entrada en vigur da la lescha. Tut ils posts da servetsch vegnan orientads davart l'entrada en vigur da la lescha ed èn supplitgads d'applitgar respectivamain da realisar las disposiziuns respectivas che als pertutgan directamain.
3. Las collavuraturas ed ils collavuraturs dal numer d'urgenza 117 sco er la centrala dal clom d'agid sanitar 144 sa stentan fitg da servir tut la clientella en lur lingua, sche quai è insumma pussaivel pervia dal manaschi e pervia da las differentas centralas d'alarm. En in manaschi da 24 uras lavur en squadra na po però betg adina vegnir garantì ch'ina collavuratura resp. ch'in collavuratur ch'è en servetsch, saja en cas da prender encunter tut ils telefons perfetgamain en trais linguas. Durant la notg u per part er durant la stagiun bassa fa mintgamai mo ina persuna servetsch en la centrala dal clom d'agid sanitar 144, e pervia da quai n'èsi betg garantì che tut las trais linguas chantunalas vegnian adina dumagnadas en la medema qualitad. En quest connex ston ins er resguardar ch'en il Grischun, sco chantun da turissem, vegn la centrala d'alarm confruntada fitg savens cun giasts da l'exteriur che discurran ulteriuras linguas. Sch'i sa tracta da recrutar novas collavuraturas e novs collavuraturs fan las persunas responsablas da las duas centralas d'alarm gronds sforzs per resguardar las enconuschientschas da las linguas chantunalas.
4. Igl è gist ch'il parlament federal ha concludì ch'i vegnian empè da far mintga diesch onns ina dumbraziun dal pievel en l'avegnir evaluads registers e ch'il basegn d'infurmaziuns supplementaras duai vegnir cuvrì tras emprovas da controlla tematicas che vegnan fatgas annualmain. Plinavant vegn dada la pussaivladad als chantuns d'extender las emprovas da controlla sin lur territori. Questa nova metoda da dumbraziun dal pievel prevesa pia la pussaivladad da retschertgar, sch'i fa basegn (p.ex. en las vischnancas al cunfin linguistic), las datas che permettan d'attribuir ina vischnanca ad in territori linguistic en il senn da la lescha da linguas. En sia posiziun davart l'adattaziun da la dumbraziun federala dal pievel ha la regenza er garantì da duvrar la pussaivladad da far ina tala retschertga pli detagliada areguard l'appartegnientscha linguistica. Perquai pon ins supponer che las datas necessarias per exequir la lescha chantunala da linguas vegnian ad esser avant maun er suenter la midada da las disposiziuns dal dretg federal davart la dumbraziun dal pievel.
Datum: 17 da december 2007