Dumonda da la fracziun da la PS concernent la represchentanza dal cussegl grond dal Grischun (L'emprima sutsegnada Bucher-Brini)
Sessiun: 23.04.2008
La represchentaziun da la populaziun è il criteri il pli impurtant per reparter ils mandats d'in parlament. Tenor la scienza duai il parlament esser in maletg dal pievel e betg in maletg da l'opiniun da la maioritad. En quest connex èn ils princips territorials main impurtants ch'ils differents interess e che las differentas opiniuns. La teoria e la pratica renconuschan latiers en general set criteris: la regiun, la partida, la confessiun, la lingua, la professiun, la vegliadetgna e la schlattaina. La relaziun tar quests criteris garantescha che la represchentanza d'in parlament è in maletg da la populaziun electorala; el po pia vegnir definì sco mesira per la realisaziun pratica. Er la regenza grischuna ha renconuschì quai en la missiva tar l'iniziativa «80 bastan». En quest connex è la scienza s'exprimida differentas giadas en moda critica davart la represchentanza dal cussegl grond dal Gri¬schun. Uschia ha p.ex. scrit il professer renumà per dretg public Alfred Kölz: «En ina democrazia che sa basa sin il princip da la dignitad eguala da mintga uman sto – almain per la lavur dal parlament – la ‹egualitad da la valur dal success› da tut las vuschs esser ina finamira permanenta per la politica, per la legislaziun e per la giurisdicziun; pertge ch'ils parlaments relaschan leschas ch'èn liantas per tuts.»
Plinavant protegia la constituziun la furmaziun libra da la voluntad e la votaziun nunfalsifitgada, las qualas vegnan colliadas – tras il tribunal federal – cun la prescripziun da l'egualitad giuridica. Uschia è la prescripziun da l'egualitad giuridica ina part integrala da la libertad da votar e d'eleger, e l'impurtanza per ils dretgs politics sa mussa uschia directamain.
Sco resumaziun resultan trais postulats centrals da l'egualitad dal dretg d'eleger: La «egualitad da la valur da la dumbraziun» garantescha che tut las vuschs dadas vegnan resguardadas en moda eguala, la «egualitad da la forza da las vuschs» garantescha che las vuschs vegnan valitadas e la «egualitad da la valur dal success» garantescha che tut las vuschs contribueschan da medema maniera al resultat da l'elecziun.
Las commembras ed ils commembers sutsegnads da la fracziun da la PS dumondan perquai la regenza:
1. Co è – tenor ella – represchentada la populaziun en il cussegl grond, e quai areguard ils set criteris numnads sco er en general?
2. Garantescha il sistem electoral actual l'egualitad dal dretg d'eleger? En spezial: Co valitescha la regenza la «egualitad da la valur dal success» e cun tge metoda vegn tala calculada?
3. Quant aut valitescha la regenza las vuschs senza valur e co pon questas vuschs eventualmain vegnir minimadas?
4. Co interpretescha la regenza ils dubis da la scienza vertenta, ils quals valiteschan la represchentanza da la populaziun en il cussegl grond sco critica?
5. È la regenza pronta da laschar analisar scientificamain la represchentanza dal cussegl grond e l'egualitad dal dretg d'eleger da la populaziun grischuna?
Cuira, ils 23 d'avrigl 2008
Name: Bucher-Brini, Peyer, Locher Benguerel, Baselgia-Brunner, Gartmann-Albin, Jaag, Jäger, Menge, Pfenninger, Thöny, Trepp, Michel (Cuira)
Session: 23.04.2008
Vorstoss: rg Anfrage
Resposta da la regenza
Tras questa intervenziun duai evidentamain puspè vegnir iniziada la discussiun davart la dumonda dal dretg sistem electoral per eleger las commembras ed ils commembers dal cussegl grond. Dapi ils onns otganta ha il suveran grischun pudì s'exprimer trais giadas directamain (1982, 1996 e 2003) ed ina giada indirectamain (en connex cun la votaziun dals 24 da favrer 2008 davart l'iniziativa dal pievel "Cussegl grond: 80 bastan") davart la dumonda dal sistem electoral. En tut questas votaziuns han las votantas grischunas ed ils votants grischuns refusà da midar il sistem electoral vertent (procedura da maiorz en 39 circuls electorals cun garanzia da mandat). Per motivs giuridics na vesa la regenza betg in basegn d'agir en questa dumonda. Sco ch'il tribunal federal ha numnadamain mussà pliras giadas ed en giurisdicziun constanta (cf. sco ultim il DTF 131 I 85 ss.), adempleschan tant la procedura electorala da maiorz sco er la procedura electorala da proporz las pretensiuns da la constituziun federala. Cun ils conclus dals 7 da zercladur 2004 (cussegl dals chantuns) e dals 15 da zercladur 2004 (cussegl naziunal) han plinavant las chombras federalas dà la garanzia federala a la revisiun totala da la constituziun chantunala, suenter che la dumonda da la legitimitad constituziunala dal sistem electoral grischun da maiorz era vegnida tematisada expressivamain en quest connex (cf. bulletin uffizial, cussegl naziunal 2004, p. 260 ss.). Che singulas teorias han ina tenuta critica e mettan en dumonda la legitimitad constituziunala, na mida nagut vi da quest giudicament. L'argument che vegn fatg valair en quest connex – numnadamain che la procedura electorala da maiorz violeschia la "egualitad da la valur dal success" – na po dal rest betg persvader. La pretensiun da la "egualitad da la valur dal success" è giustifitgada mo en il rom da la procedura electorala da proporz; tar elecziuns da maiorz è ina "egualitad areguard il success" exclusa pervia dal sistem (cf. Thomas Poletna, Wahlrechtsgrundsätze und kantonale Parlamentswahlen, Turitg 1988, p. 29 s.). Questa objecziun da vart da las teorias menziunadas va perquai sper la chaussa or.
Las decisiuns dal pievel menziunadas han dentant gì per part in resultat stretg. Per la regenza sa mussa pia – a vista mesauna – tuttina in tschert basegn politic d'agir en la dumonda dal sistem electoral. Perquai vuless ella examinar las premissas e las pussaivladads d'in sistem electoral che tegna quint da las relaziuns grischunas spezialas. Quests scleriments duain dentant avair lieu pir suenter che las refurmas currentas da las structuras èn terminadas, cur ch'i sa preschentan relaziuns consolidadas areguard las repartiziuns dal territori dal chantun (regiuns, districts, circuls). Questa dumonda po eventualmain vegnir integrada en il proxim program da la regenza.
Sut questas circumstanzas na vesa la regenza per il mument ni motivs giuridics ni motivs politics d'entrar en las dumondas tschentadas u schizunt da surdar ina incumbensa da far in studi scientific. Per esser cumplet stoi er anc vegnir renvià a las difficultads praticas che resultassan cun respunder tschertas dumondas. Perquai che differents circuls elegian anc a la tschentada da cumin e perquai ch'i vegn – almain tar elecziuns incontestadas – er elegì en elecziuns avertas cun tegnair si maun, n'èn betg disponiblas dapertut las indicaziuns necessarias davart las vuschs per pudair respunder tschertas dumondas.
Datum: 19 da zercladur 2008