Navigation

Inhaltsbereich

Dumonda Caduff concernent il mantegniment d'ina gasetta rumantscha dal di

Sessiun: 29.08.2008
Sco che differents meds da massa han rapportà il cumenzament d'avust 2008, stat La Quotidiana, la gasetta rumantscha dal di, davant in futur intschert. Tenor communicaziuns da pressa duaja questa gasetta cumparair a partir da l'onn 2009 mo pli ina giada per emna, sch'ella na possia betg vegnir producida en moda pli favuraivla. Tut en tut propona Hanspeter Lebrument, directur da la gruppa da medias Südostschweiz SA, trais models. In da quels prevesa che l'agentura da novitads rumantscha (ANR) surpiglia La Quotidiana. In auter scenari: la gruppa da medias Südostschweiz SA surpiglia la ANR e survegn ils daners publics da promoziun che la confederaziun e ch'il chantun pajan mintga onn a la ANR. En discussiun stat er la transfurmaziun en ina gasetta emnila.

Il svilup da La Quotidiana ha ina lunga istorgia. Malgrà ch'il basegn d'ina gasetta rumantscha dal di era enconuschent ed incontestà gia dapi decennis, ha la Rumantschia stuì spetgar vaira ditg sin la realisaziun. Pir la ANR – ch'è vegnida fundada l'onn 1996 e che vegn finanziada da la confederaziun e dal chantun – ha furnì ina basa impurtanta per ina gasetta dal di. Cun agid da la ANR è resultada ina gasetta che dastga sa mussar: las retschertgas èn professiunalas, la concepziun è attractiva, la producziun ha lieu cun maschinas modernas e la gasetta vegn tgirada d'ina pitschna redacziun ch'è fitg motivada ed engaschada.

La gasetta rumantscha dal di è in project central per il mantegniment da la lingua. Ultra da l'actualisaziun da la lingua (tras la quala la lingua resta viva) promova la gasetta rumantscha dal di l'avischinaziun dals idioms, fa punts tranter las valladas rumantschas e favurisescha il svilup d'ina identitad communabla. La Quotidiana è il portavusch da la Rumantschia per propi.

Sin basa dals motivs menziunads na dastga la producziun d'ina gasetta rumantscha dal di betg vegnir giuditgada mo tenor criteris da l'economia da manaschi. Sche la pressa rumantscha vegn surlaschada a l'economia da martgà, èn las schanzas da surviver pitschnas. Sco motivs principals per quest fatg sajan menziunadas qua cunzunt la pitschna derasaziun (sminuziun da la populaziun rumantscha) sco er la situaziun economica dal territori linguistic rumantsch che ha in pitschen potenzial per inserats.

Ina concentraziun da las forzas redacziunalas da las medias stampadas, ma er in sustegn statal pli ferm (sut il titel da la promoziun da la lingua!) e cunzunt er la prontadad da las Rumantschas e dals Rumantschs sezs da sustegnair La Quotidiana, da l'abunar e da la leger sco er da publitgar inserats en ella, èn premissas indispensablas, per che la gasetta rumantscha dal di possia exister vinavant.

L'intenziun ch'è vegnida exprimida da la gruppa da medias Südostschweiz SA, numnadamain da vulair publitgar La Quotidiana sco gasetta emnila, fiss in regress enorm e fatal per il moviment linguistic rumantsch.

La confederaziun ed il chantun han l'incumbensa constituziunala da mantegnair e da promover il rumantsch. La gasetta dal di è – ultra da la scola e da las medias electronicas – in instrument impurtant per ademplir questa incumbensa. Las novas leschas da linguas da la confederaziun e dal chantun permettan mesiras a favur da la lingua rumantscha periclitada.

Las sutsegnadras ed ils sutsegnaders supplitgeschan la regenza da respunder las suandantas dumondas en connex cun la problematica tematisada:

1. È er la regenza da l'avis ch'ina gasetta rumantscha dal di saja in instrument impurtant per mantegnair e per promover la lingua e ch'ella stoppia pervia da quai vegnir mantegnida en mintga cas?

2. Tge pussaivladads vesa la regenza per impedir che questa gasetta rumantscha vegnia smessa?

3. È la regenza pronta da s'engaschar tar la confederaziun per in sustegn pli ferm da la pressa rumantscha sut il titel da la promoziun da la lingua (e betg da la promoziun da la pressa)?

4. Tge tenuta ha la regenza envers in sustegn finanzial pli ferm dal chantun per la ANR?

5. È la regenza pronta da sustegnair ina fusiun da las redacziuns da La Quotidiana e da la ANR en il senn d'ina concentraziun dals meds finanzials e da las resursas persunalas?

6. È la regenza pronta d'incumbensar – en il senn d'ina incarica da prestaziun – ina instituziun responsabla publica ed independenta (ANR) u eventualmain ina chasa editura privata (gruppa da medias Südostschweiz SA) cun l'ediziun d'ina gasetta rumantscha dal di?

Cuira, ils 29 d'avust 2008

Caduff, Blumenthal, Augustin, Baselgia-Brunner, Berther (Mustér), Berther (Sedrun), Bezzola (Zernez), Brandenburger, Buchli, Bundi, Candinas, Casutt, Caviezel (Pitasch), Cavigelli, Christoffel-Casty, Conrad, Darms-Landolt, Dermont, Fallet, Fasani, Florin-Caluori, Hasler, Kleis-Kümin, Koch, Kollegger, Mengotti, Montalta, Noi-Togni, Peer, Pfister, Portner, Quinter, Sax, Thomann, Thurner-Steier, Troncana-Sauer, Tuor, Zanetti (Li Curt), Furrer-Cabalzar

Resposta da la regenza

L'agentura da novitads rumantscha (ANR) è vegnida stgaffida l'onn 1996 dal cussegl grond cun la finamira da metter a disposiziun cuntinuadamain novitads actualas a las medias rumantschas, cunzunt a la pressa rumantscha. La ANR vegn purtada d'ina fundaziun da dretg privat, en la quala èn represchentadas las differentas gruppas d'interess da la Rumantschia, en spezial las chasas edituras da las gasettas rumantschas, las medias electronicas rumantschas, la Lia rumantscha, la Pro Svizra rumantscha sco er il chantun Grischun e la confederaziun.

Cur che la ANR ha cumenzà cun ses manaschi, cumpigliava la pressa rumantscha quatter gasettas regiunalas (Gasetta romontscha, Fögl ladin, Pagina da Surmeir, Casa paterna/La Punt) e La Nova, ina pagina rumantscha che cumpareva mintga di en il Bündner Tagblatt. Sin iniziativa d'ina chasa editura privata è alura naschida il cumenzament da l'onn 1997 la gasetta rumantscha dal di "La Quotidiana" che ha reunì en sai trais da las quatter anteriuras gasettas regiunalas. Las clientas las pli impurtantas da la ANR èn oz La Quotidiana, la Pagina da Surmeir e la Posta ladina.

I n'è betg chaussa da la regenza da respunder la dumonda, sche La Quotidiana po vegnir mantegnida. La decisiun d'edir, ma er da smetter ina gasetta dal di, è da princip chaussa da la chasa editura. Il stadi ha l'incumbensa da stgaffir las cundiziuns generalas ch'èn necessarias per in tal product e n'ha betg d'intervegnir en il martgà, falsifitgond uschia la libra concurrenza. La purschida da la ANR tegna quint optimalmain da questas premissas. Per la regenza èsi impurtant en quest connex che l'independenza da la ANR restia adina garantida; i na po betg esser l'incumbensa dal maun public da sa preschentar sco chasa editura sin il martgà da gasettas.

Tar la dumonda 1
Er la regenza è da princip da l'avis ch'ina gasetta rumantscha dal di haja ina impurtanza speziala per il mantegniment e per la protecziun da la lingua. Perquai che las lecturas ed ils lecturs da La Quotidiana derivan principalmain da la regiun da la Surselva, na po ella betg anc ademplir la pretensiun d'ina gasetta dal di che mantegna la lingua en l'entir territori rumantsch.

Tar la dumonda 2
La contribuziun principala dal maun public per l'ediziun d'ina gasetta dal di rumantscha è e resta quella da cuntinuar cun la purschida da la ANR. La confederaziun ed il chantun sustegnan la ANR cun contribuziuns annualas da totalmain var 1 milliun francs. Cun quests meds producescha la ANR annualmain passa 200'000 lingias da text che vegnan messas a disposiziun gratuitamain a tut las medias rumantschas. Plinavant permetta l'ordinaziun chantunala da linguas al chantun da surpigliar 10 fin 15 pertschient dals custs betg cuvrids da gasettas e da revistas rumantschas (e talianas) per indemnisar prestaziuns che mantegnan la lingua. Ultra da questas purschidas na sa maschaida il chantun betg en la libra concurrenza da gasettas.

Tar la dumonda 3
Durant ils onns passads è la regenza adina puspè s'engaschada en scrit tar la confederaziun, per ch'ella augmentia las contribuziuns federalas, e per quest intent vegn la regenza a s'engaschar er en l'avegnir. En questa chaussa ha gia ina delegaziun grischuna d'aut rang intervegnì tar il cusseglier federal Couchepin. Sco ch'il departament federal da l'intern e l'uffizi federal da cultura han gia explitgà cun in'autra chaschun, ston vegnir spetgadas las pussaivladads finanzialas che resultan eventualmain tras la nova lescha federala da linguas (che entra probablamain en vigur l'onn 2010).

Tar la dumonda 4
Sin basa da la nova lescha chantunala da linguas (1. da schaner 2008) ha il cussegl grond auzà (sin proposta da la regenza) per mintgamai 10 pertschient la contribuziun chantunala per las duas organisaziuns linguisticas Lia rumantscha e Pro Grigioni italiano sco er per la ANR. La contribuziun chantunala annuala dad oriundamain 300'000 francs per la ANR è pia vegnida auzada ils ultims onns l'emprim a 314'000 francs (gruppa da lavur "pressa rumantscha" 2001), alura ad actualmain 345'000 francs. In ulteriur augment dals meds na prevesa la regenza betg.

Tar la dumonda 5
Tenor las infurmaziuns da la regenza vegnan actualmain examinadas eventualas sinergias e furmas d'ina collavuraziun pli intensiva tranter la ANR e sia clientella. Per la regenza èsi absolutamain necessari che las cumpetenzas per duvrar ils meds finanzials da la ANR restian en mintga cas unicamain tar ils gremis da la ANR e ch'ils gremis da la ANR decidian er en l'avegnir libramain ed independentamain davart l'engaschament dal persunal da la ANR.

Tar la dumonda 6
Sco gia explitgà, vesa la regenza sasezza en ina rolla instituziunala e refusa – tant per motivs politics sco er giuridics – tut las furmas d'ina activitad editoriala. La regenza na vesa naginas pussaivladads d'incumbensar la ANR cun l'ediziun d'ina gasetta rumantscha dal di e pia d'intervegnir en la libra concurrenza dal martgà da gasettas. Gist uschè pauc èn ademplidas las premissas politicas e giuridicas, per ch'il maun public possia incumbensar ina chasa editura privata cun l'ediziun d'ina gasetta. Tenor las infurmaziuns da la regenza ha er la confederaziun questa tenuta.

22 d'october 2008