Navigation

Inhaltsbereich

Incumbensa Thöny concernent la revitalisaziun d'auas currentas en il Grischun

Sessiun: 30.08.2008
En il Grischun pon oz mo pli 50 pertschient dals curs dals auals resp. dals flums che han ina lunghezza da 1400 km vegnir classifitgads sco natirals areguard lur structura. Quai mussan las retschertgas ecomorfologicas da l'uffizi per la natira e l'ambient (UNA) dals onns 1999-2001. Circa 700 km da las auas currentas n'èn pia betg pli natiralas. Cunzunt ils curs mesauns dals auals e dals flums en il Grischun èn savens chanalisads fitg ferm.

Spazis vitals da l'aua fan part dals biotops ils pli multifars en il Grischun. Els porschan als umans spazis da recreaziun impurtants. Quai n'è dentant anc per bler betg tut. Las auas natiralas regenereschan e nettegian nossa aua da baiver. Blera aua da surfatscha e da plievgia po sfundrar en ils letgs dals flums natirals. Sfundrond vegn l'aua nettegiada en moda natirala e furma en il sutterren ina reserva d'aua che po vegnir duvrada sco aua da baiver senza ch'ella stoppia vegnir preparada supplementarmain. Displaschaivlamain è il livel da l'aua sutterrana sa sbassà per part massivamain en il passà. La reducziun dal letg dal flum ch'è colliada cun la rectificaziun dal curs dal flum ha effectuà – en la gronda part dals cas – ch'il flum è sa stgavà pli profund en il terren (erosiun dal letg). Parallelamain cun il letg dal flum è er il livel da l'aua sutterrana sa sbassà. Sco consequenza èn ils auals en la planira da la val, ils puzs d'aua sutterrana e las palids planivas setgentads. Ultra da quai vegn furmada cleramain pli pauca aua sutterrana en il letg da l'aual pli stretg.

En intgins projects da revitalisaziun en il Grischun han parts preziusas da flums pudì vegnir reconstruidas e dadas enavos a la natira. Il motiv il pli impurtant per las revitalisaziuns da las auas era la protecziun cunter auas grondas. Suenter ch'ils projects cunter auas grondas èn ussa per gronda part terminads, stoi vegnir cuntinuà cun la revitalisaziun da las auas currentas.

En differentas leschas naziunalas (lescha federala davart la protecziun da las auas, lescha davart la correcziun dals curs d'aua, lescha federala davart la protecziun da la natira e da la patria) vegn prescritta la revitalisaziun da las auas currentas ch'èn en dischaccord cun la natira. Perquai ch'i mancan instruments efficazis per finanziar cuntinuantamain ils projects per revalitar las auas, è la realisaziun da quels stentusa ubain gnanc pussaivla. Pervia da quai ha il cusseglier dals chantuns vallesan Simon Epiney inoltrà mez da l'onn 2007 ina moziun che pretenda in supplement da 0,1 raps per ura da kilowatt tar il transferiment d'electricitad en las raits d'auta tensiun. Cun ils retgavs da circa 60 milliuns francs per onn duai vegnir finanziada la renaturalisaziun da flums e d'auals. Tant il cussegl dals chantuns sco er il cussegl naziunal han assegnà la moziun la fin da l'onn 2007 al cussegl federal.

Intgins chantuns (Berna, Genevra, Vallais) han stgaffì fonds per procurar ils meds per revitalisaziuns. Il pli ditg – numnadamain dapi l'onn 1998 – exista il fond da renaturalisaziun dal chantun Berna. Ina glista impressiunanta da projects ch'èn vegnids realisads, che sa chatta en ils rapports da quatter onns, mussa che quest instrument da finanziaziun è fitg efficazi.

Ils avantatgs da soluziuns chantunalas da fond envers ina procuraziun dals meds finanzials tras il preventiv dal stadi ordinari èn:

• Uschia pon vegnir rimnads daners or da funtaunas las pli differentas, senza che la destinaziun fixa stoppia vegnir definida da nov tar mintga attribuziun.

• Ils daners dal fond èn liads ad in intent. Sch'i resulta in surpli en ina perioda, resta quel en il fond.

• Il fond permetta da planisar e da finanziar a lunga vista l'incumbensa da generaziuns "revitalisaziun da las auas".

• Il fond permetta transparenza, autenticitad dals custs ed il benchmarking da las interpresas sco er da las planisadras e dals planisaders ch'èn incumbensads cun la correcziun dals curs d'aua.

• Il fond furma la credibladad necessaria per acquirir contribuziuns finanzialas da las fundaziuns d'utilitad publica.

L'elavuraziun d'in concept per la revitalisaziun, nua che la finanziaziun è garantida, n'è betg sco ultim er ord vista da l'economia publica da gronda impurtanza, perquai che blers projects ston vegnir exequids ordaifer il temp ch'ils peschs mettan ovs, e quai durant il mez onn d'enviern. Gist en quel temp ch'i dat capacitads libras en l'industria da construcziun procura la realisaziun da tals projects per in volumen da lavur raschunaivel.

Las sutsegnadras ed ils sutsegnaders supplitgeschan la regenza:

1. d'elavurar in concept da revitalisaziun per auas currentas dal Grischun.

2. da sviluppar in model da finanziaziun sin basa d'in fond. La finanziaziun garantescha la realisaziun dal concept.

Cuira, ils 30 d'avust 2008

Thöny, Kleis-Kümin, Meyer-Grass (Claustra Vitg), Arquint, Baselgia-Brunner, Berni, Frigg-Walt, Gartmann-Albin, Jaag, Jäger, Koch, Menge, Meyer Persili (Cuira), Noi-Togni, Peyer, Pfenninger, Pfiffner-Bearth, Righetti, Trepp, Troncana-Sauer, Fischer, Locher Benguerel

Resposta da la regenza

En il chantun Grischun datti var 12'000 km auas currentas. Durant ils onns 1999 fin 2001 ha l'uffizi per la natira e l'ambient (UNA) intercurì var 1'500 km auas mesaunas e grondas tenor criteris ecomorfologics e classifitgà 50 pertschient da quellas sco anc natiralas. I sto pia vegnir premess ch'ils deficits ecologics sajan enconuschents. En spezial èn quai rempars e stabiliments che interrumpan il passadi longhitudinal, sco traversas u auters obstachels artifizials per ils peschs.

Las auas grondas e mesaunas vegnan revitalisadas per gronda part en il rom da novs projects per la protecziun cunter aua gronda ed en il rom da la renovaziun da tals projects existents che l'uffizi chantunal da construcziun bassa (partiziun "correcziun dals curs d'aua") realisescha. Ils onns passads èn uschia vegnidas fatgas grondas stentas per restabilir relaziuns natiralas tar auas curregidas. Il project "spustament dal Flaz e revitalisaziun da l'En" da l'onn 2005 a Samedan cuntegneva per exempel ina revitalisaziun dal curs da l'aua al vegl ed al nov lieu. Quest project ha stgaffì in equiliber tranter mesiras per la protecziun d'edifizis sco er mesiras per la protecziun da la natira e da las auas ed ha enconuschentamain schizunt survegnì il premi svizzer da las auas. Ulteriurs projects pli gronds per revitalisar l'En èn vegnids realisads l'onn 1998 a Tschlin e l'onn 2006 a Zuoz. Plinavant è vegnida revitalisada la Moesa a Lostallo (1995 – 1996) ed a Grono (1999 – 2000) cun in grond dumber da mesiras da revitalisaziun ecologicas. Vitiers èn vegnids schlargiaments dal Rom a Müstair (1995 – 2003) e dal Rain alpin a Favugn (1994 – 1996). Actualmain vegn realisà in project integral da revitalisaziun da la Landquart. En in auter connex (mesiras substitutivas tenor l'art. 18ter da la lescha federala davart la protecziun da la natira e da la patria [LNP] per las intervenziuns en spazis da viver ch'èn degns da vegnir protegids sco er tar la sanaziun da las auas tenor ils art. 80 ss. da la lescha federala davart la protecziun da las auas [LPA]) ha er il UNA sviluppà differents projects concepziunals da revitalisaziun ch'èn per part gia realisads (per exempel il Rom, il Poschiavino, l'En a Bever) e che ston per part anc vegnir realisads (per exempel l'Alvra en il territori da la confluenza da l'Alvra e dal Rain posteriur a Tusaun, il Rain anteriur sur Glion a Tavanasa, la Landquart en il Partenz davant). Tge parts che pon vegnir revitalisadas l'emprim na dependa betg sco ultim dal fatg, schebain las mesiras vegnan er beneventadas e promovidas da la vischnanca da staziunament respectiva ed eventualmain da las proprietarias e dals proprietaris da bains immobigliars pertutgads.

La regenza è da l'avis ch'in concept supplementar da revitalisaziun sistematic e cumplet cun in urari detaglià per tut il chantun Grischun na saja betg adequat per il mument. En il rom da la nova concepziun da la gulivaziun da finanzas e da la repartiziun da las incumbensas tranter la confederaziun ed ils chantuns (NGF) è gia vegnì elavurà in concept areguard il sectur da revitalisaziun. Il chantun Grischun è s'obligà d'ademplir – en il rom da la cunvegna da program per la perioda da temp da l'onn 2008 fin l'onn 2011 – las finamiras correspundentas dal program en il sectur da las renaturalisaziuns.

Tenor il stadi actual da la situaziun stoi per entant vegnir desistì da crear in model da finanziaziun sin basa d'in fond. D'ina vart è la finanziaziun dal program da renaturalisaziun menziunà dals onns 2008 fin 2011 numnadamain per gronda part gia reglà da la confederaziun, dal chantun sco er da las vischnancas. Da l'autra vart vul la regenza ultra da quai spetgar il resultat da l'iniziativa federala dal pievel pendenta "Aua viva" (iniziativa da renaturalisaziun) resp. d'ina eventuala cuntraproposta indirecta.

Il niz che la revitalisaziun che vegn pretendida duaja avair per l'economia publica sto la finala vegnir relativà. I constat bain che l'industria da construcziun dispona da capacitads libras da construcziun durant il mez onn d'enviern. Da l'autra vart stoi dentant vegnir resguardà che gist nossa spezia da pesch la pli frequenta e la pli derasada – numnadamain la litgiva d'aual – frega la fin da l'atun e passa ses svilup embrional durant l'enviern. Perquai èsi mo pussaivel d'intervegnir en las auas durant il mez onn d'enviern sut premissas spezialas ed ensemen cun mesiras da protecziun.

Per ils motivs menziunads propona la regenza da refusar questa incumbensa.

31 d’october 2008