La nova lescha per promover la cultura è vegnida adattada als basegns da la lavur
culturala grischuna: Ella resguarda las atgnadads da nossa lavur culturala cun metter
prioritads. Cun mesiras decisas da promoziun duain vegnir megliuradas ultra da quai
las deblezzas da la promoziun culturala da fin uss. - Il cussegl grond ha deliberà questa
lescha unanimamain (102 encunter 0) ed ha er accentuà uschia la necessitad da la
promoziun culturala.
La definiziun da la cultura che furma la basa da questa lescha è fitg averta e cumplessiva. Ella
cuntegna medemamain ils secturs dals arts, dals classics fin agl art da video, la cultura da laics e
la cultura populara, il mantegniment e la promoziun da las regiuns linguisticas, la perscrutaziun dal
spazi cultural e da viver, dentant er la cultura dals giuvenils.
Tgi che promova tut, promova nagut en urden. - Questa critica che sa drizza encunter il princip
da repartiziun eguala sto sa chapescha vegnir prendida seriusa. Malgrà che la nova lescha prevesa
custs supplementars da 2.5 miu. francs per la promoziun da la lingua e cultura, ston ils meds
vegnir impundids a moda ponderada.
La nova lescha per promover la cultura prova da tegnair quint da quests interess differents cun
avair en egl ina promoziun decisa da prioritads, dentant er cun promover il medem mument
avertamain projects. Domadus presupponan il medem: ina lescha da promoziun adattada als
basegns.
Ils puncts principals da la promoziun.....
- La cultura e las linguas duain vegnir mantegnidas. Oravant tut las regiuns linguisticas dal
Grischun cun sias trais linguas e ses divers idioms meritan ina tgira plain quità.
- Cun contribuziuns a las instituziuns culturalas da muntada duai la basa da la cultura grischuna
vegnir rinforzada.
- La scolas da cant e musica prestan lavur da basa sin il sectur cultural e da giuventetgna e
meritan uschia in sustegniment correspundent.
- Cun concurrenzas e stipendis libers poi vegnir purschì impuls per las persunas activas sin il
champ cultural.
- Las atgnas iniziativas da la lavur culturala da laics e da la cultura populara duain vegnir
sustegnidas cun contribuziuns a las federaziuns tetgalas e per curs spezialisads.
- Per render attent in publicum interessà obtegnan las bibliotecas contribuziuns per renovar lur
effectivs.
- Il sustegniment da la cultura da giuventetgna duai permetter als giuvenils da viver lur atgna
cultura.
- Ils puncts debels specifics duain vegnir eliminads entras programs d'accents.
- La perscrutaziun da la cultura merita in sustegniment intensivà, gist en in chantun da tala
diversitad culturala e linguistica.
..... e la promoziun libra da projects
Cumplessiva na duai betg esser almain la chapientscha da la cultura, mobain er la promoziun da
projects. En quest connex po vegnir fatg diever da la pratica cumprovada da la cumissiun per
promover la cultura. Questa cumissiun che sa cumpona da set represchentantas e
represchentants dals secturs culturals ils pli differents na selecziunescha betg entras ina
chapientscha da la cultura restrictiva, mobain tschenta er clers criteris qualitativs.
Mantegnair il tradiziunal - recepir il nov
La cultura permetta a l'uman da chapir meglier sia situaziun, damai ch'ella demussa sia relaziun
envers il mund, la societad e l'ierta tradiziunala; uschia definescha il cussegl europeic las
prestaziuns culturalas. Ditg in zichel pli simpel : La cultura creescha in spievel da nossa societad,
mussa nus en nossa particularitad. Dapli tendenzas e secturs culturals differents che vegnan
integrads e pli divers che quest maletg daventa. La lavur culturala tradiziunala e las novas
tendenzas, la cultura tradiziunala e l'avantgarde furman pia nagins cuntrasts ch'excludan in l'auter,
mobain differentas modas da viver che dattan ensemen in interessant e different maletg.
Na betg cultura populara encunter lavur professiunala,
mobain cultura populara e lavur professiunala
La diversitad culturala da noss chantun è impressiunanta, furma il medem temp dentant er
in'obligaziun. Gia la plurilinguitad che sa manifestescha en noss dialects ed idioms è ina ritgezza
cultura impressiunanta cun ina cultura populara pregnanta. La cultura populara manegia questa
cultura ch'è sa furmada da las circumstanzias da viver tradiziunalas e da las furmas da viver, sco
per exempel il cant choral fitg derasà, il moviment musical, il teater da laics, dentant er la cultura
da noss museums e da nossas bibliotecas. Questas furman il fundament d'ina regiun culturala. Da
l'autra vart esi la lavur culturala professiunala che dat impuls essenzials en connex cun la
confruntaziun e cun la provocaziun dal temp ed en furma experimentala. Ina regiun culturala
vitala basegna domaduas, la colliaziun e l'innovaziun. Gist sil sectur dal teater pudain nus
persequitar adina puspè quella collavuraziun captivanta tranter laics ed acturs professiunals.
In pled pertutgant ils custs ed il nez economic
Na sa tracti betg tar las expensas per la cultura d'in luxus che nus na pudain betg sa lubir pli? Èn
expensas supplementaras inditgadas oz? - Da refusar èn expensas supplementaras alur, sch'ellas n'èn
betg giustifitgadas pli. Franc datti anc adina cerchels che considereschan expensas culturalas
per in luxus che nus na pudain betg sa lubir pli en temps che las finanzas daventan pli e pli
stgarsas. Questa optica n'è dentant betg acceptabla.
Ina lavur culurala vitala è il spievel d'ina societad. Ella po contemplar sasezza en quel, ella chatta
en quel sia identitad. Ina crisa è adina er ina crisa d'identitad e quella na po betg vegnir supperada
be cun mesiras economicas. La "persunalitad" culturala d'in pajais è manegiada, sch'il professer da
dretg public Peter Saladin di en in artichel: "Sch'il stadi vul esser a lung termin in urden stabil, fidà
ed avert, sto el s'occupar spezialmain da sias incumbensas culturalas".
Ultra da quai dastga vegnir constatà che la promoziun da la cultura n'è betg ina but senza fund.
Diversas studias mussan che las contribuziuns statalas per promover la cultura dastgan tuttavia er
vegnir consideradas sco investiziuns, investiziuns che rendan dal reminent in pulit zic dapli che
sin tscherts auters secturs. Plinavant è la promoziun da nossa cultura in argument impurtant per il
Grischun sco lieu turistic.
La nova lescha per promover la cultura merita in GEA,
perquai ch'ella pussibilitescha ina promoziun da la cultura adattada al Grischun e perquai che la
promoziun da la cultura è gist oz da speziala muntada.
Joachim Caluori, cusseglier guvernativ
Jahr: 1998