Posiziun da cusseglier guvernativ Joachim Caluori
Ils 27 da settember vuschais Vus, stimadas votantas e stimads votants, sur da dus projects chantunals da furmaziun da grond'impurtanza che stattan en stretg connex in cun l'auter. Cun Voss GEA a tuts dus projects gidais Vus a realisar che nossa giuventetgna grischuna che vul vegnir instruida possia acquistar en avegnir certificats da maturitad e diploms da magisters acceptads en l'entira Svizra. Cun Voss GEA a la revisiun parziala da la lescha da la scola media ed a la lescha davart la scola auta professiunala da pedagogia creais Vus la basa necessaria per realisar als gimnasis grischuns il nov reglament per renconuscher la maturitad e per gulivar flaivlezzas en la furmaziun da magisters cun curs da l'instrucziun a la scola auta professiunala da pedagogia che s'orienteschan dapli vi da la pratica. A maun d'insaquants aspects spezials vuless jau explitgar pertge che jau - ensemen cun la regenza ed il cussegl grond - m'engasch per la revisiun parziala da la lescha da la scola media e per la lescha davart la scola auta professiunala da pedagogia. Jau vuless era render attent ad in pèr consequenzas d'in'eventuala refusaziun da quests projects.
Jau sun persvas ch'ils certificats d'instrucziun grischuns stoppian avrir a lur titulari(a)s las portas per in'ulteriura instrucziun e per exercitar lur mastergn e che quels stoppian era intermediar perspectivas. Nus na pudain betg ans prestar instrucziuns che mainan en ina via tschorva, ch'èn renconuschidas mo en l'agen chantun e ch'impedischan il svilup dals giuvenils u als mainan en ina posiziun marginala. Voss GEA a la revisiun parziala da la lescha da la scola media ed a la lescha davart la scola auta professiunala da pedagogia garantescha che giuvenils che possedan il certificat da matura grischun possian entrar er en avegnir en ina scol'auta senza stuair far in examen, perquai che l'instrucziun gimnasiala vegn a correspunder a las disposiziuns dal reglament per renconuscher la maturitad, valaivel en tut la Svizra. Voss GEA a domadus projects garantescha ultra da quai che giuvens titulars d'in diplom da magister grischun vegnan a pudair exercitar lur professiun en l'entira Svizra, perquai ch'ils curs da l'instrucziun a la scola auta professiunala da pedagogia vegnan a correspunder a las pretensiuns dals reglaments da renconuschientscha federalas. Ils magisters instruids en il Grischun vegnan ad esser eguals a noss giuvenils cun in diplom mercantil u ina instrucziun professiunala industriala, essend ch'er els pon exercitar lur clamada en l'entira Svizra. Cun Voss GEA a tuts dus projects vegnan las instrucziuns grischunas ad avrir portas ed a dar perspectivas als umans giuvens.
Cun la persvasiun e savend che la prosperitad ed il bainstar da la populaziun grischuna e da l'economia grischuna èn colliads stretgamain cun la ferma motivaziun e la prontadad da prestar insatge da mintga singul, ma era cun ina purschida d'auta qualitad sin il sectur da la furmaziun professiunala, racumond jau a Vus d'acceptar domadus projects. Cun Voss GEA a la revisiun parziala da la lescha da la scola media ed a la lescha davart la scola auta professiunala da pedagogia schais Vus era GEA a la promoziun da la qualitad da l'instrucziun. L'instrucziun gimnasiala vegn a reagir sin pretensiuns midadas; al mument da la realisaziun dal reglament per renconuscher la maturitad vegn ella a preparar ils giuvenils a moda optimala per in studi ad ina scola auta. En la furmaziun dals magisters vegn ins a pudair eliminar differentas mancanzas da l'instrucziun actuala ch'èn per part evidentas, sco p. ex. l'instrucziun munglusa en quai che pertutga la pratica professiunala. Instrucziuns orientadas vi da la pratica per ils magisters contribueschan betg il davos al bainstar dals uffants da scolina e dals scolars.
Cun Voss GEA a domadus projects creais Vus la basa per ina promoziun rinforzada da nossas linguas chantunalas, spezialmain dal rumantsch e dal talian. Cun la realisaziun dal reglament per renconuscher la maturitad duai vegnir instruì als gimnasis grischuns ina lingua chantunala sco segund rom da lingua. Da nov vegn er purschida ina maturitad bilingua. L'instrucziun en ina segunda lingua en la scola populara obtegna ina "colliaziun" cul gimnasi, ed il Grischun rumantsch e talian han la schanza d'obtegnair ina nova generaziun da cader cun gronda cumpetenza linguistica. Magisters vegnan a pudair approfundir lur enconuschientschas linguisticas a la scol' auta professiunala da pedagogia ed ad acquistar la cumpetenza linguistica adattada als basegns da las scolas grischunas. Cun voss GEA a domadus projects gidais era Vus a promover las linguas chantunalas.
Ina refusaziun dals dus projects avess consequenzas negativas agravantas per la giuventetgna che vul vegnir instruida: *
Suenter l'onn 2003 obtegnessan giuvenils grischuns in certificat da maturitad che fiss mo anc renconuschì en l'agen chantun e na pudess betg pli garantir l'access ad universitads u scolas autas senza far in examen. Ils giuvens gimnasiasts na pudessan betg approfundir lur enconuschientschas en las linguas chantunalas; l'instrucziun gimnasiala en noss chantun na fiss en general betg pli orientada a la finamira. In diplom da magister grischun fiss renconuschì mo en l'agen chantun e l'admissiun ad exercitar la professiun fiss restrenschida al territori chantunal. Quai muntass ina discriminaziun dals giuvens magisters grischuns, e lur vistas sin il martgà da lavur fissan pregiuditgadas. A basa da la cunvegnientscha davart ils diploms, approvada il 1995, pudessan magisters cun in diplom extrachantunal, renconuschì en Svizra, egualmain exercitar lur professiun en il Grischun. La patenta da magister primar, sco er la maturitad gimnasiala tenor urden vegl, na pudessan betg pli garantir l'access ad ina universitad senza far examen, p.ex. per entschaiver in studi da magister secundar. *
Ils seminaris a Cuira ed Aschera sco er ils gimnasis grischuns patessan dal fatg ch'els na pudessan betg realisar las refurmas necessarias e na fissan strusch pli attractivs per scolar(a)s e student(a)s grischun(a)s sco er d'auters chantuns, perquai ch'els na pudessan betg intermediar in certificat final renconuschì en Svizra. Il Grischun sco lieu da furmaziun e d'economia patess tenor mai in grond donn tras quest fatg. En cas ch'ins n'acceptass betg domadus projects, na pudess ins surtut betg realisar dal tuttafatg il reglament per renconuscher la maturitad a la scola chantunala. Ultra da quai fissan necessaris numerus edifizis novs - quai en in temp da stgarsezza da meds finanzials chantunals - sche l'instrucziun dals magisters a Cuira na pudess betg vegnir concentrada en la scola da dunnas, uschia ch'ins pudess metter a disposiziun ils edifizis dal seminari da magisters a la scola chantunala.
Na be per quests motivs sun jau persvas che la revisiun parziala da la lescha da la scola media e la lescha davart la scola auta professiunala da pedagogia meritian Vossa approvaziun. Jau sun fermamain persvas che Vus voteschias duas giadas GEA e sajas cun quai pronts d'avrir perspectivas e da preparar l'avegnir per nossa giuventetgna. Uschia dais Vus a nus la pussaivladad da crear instrucziuns per il bainstar da nossa giuventetgna e da l'entira populaziun grischuna ch'arvan portas e na mainan betg en ina posiziun marginala.

Gremi: departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient
Funtauna: rg cusseglier guvernativ Joachim Caluori