Il Grischun s'occupa d'in project ch'è fin uss unic en Svizra: Il
dretg chantunal vegn sgumbrà da radent. In zic è gia capità, la part
principala vegn a succeder il schaner 2000. La regenza suttametta al
cussegl grond ina missiva collectiva.
Il project "Essenzialisaziun e flexibilisaziun da la legislaziun e
da l'applicaziun dal dretg" (EFLAD) è ina schanza per il chantun
Grischun da reglar ses urden giuridic a moda intenziunada. Ils
reglaments nunnecessaris duain vegnir abrogads e las regulaziuns
malgartegiadas u surpassadas meglieradas. L'efficienza e manaivlezza als
burgais da l'administraziun chantunala duain vegnir meglieradas a moda
persistenta. Il project EFLAD ademplescha ina clera funcziun da clav en
il context da plirs projects da refurma ch'han lieu en quest mument. El
irradiescha uschia en tut questas stentas e facilitescha tras quai la
lavur vi dal project "GRiforma". GRiforma vul cuntanscher ina activitad
da l'administraziun efficazia che duai pussibilitar, tras novas
structuras directivas ed ina orientaziun pli ferma envers ils "clients",
dapli manaivlezza als burgais ed ina pli gronda conscienza dal custs.
L'atun 1998, è succedida ina emprima repassada dal dretg grischun.
68 ordinaziuns da la regenza èn vegnidas abrogadas e 92 midadas. Quest
emprim "stausch" sa chattava en la cumpetenza da la regenza. El ha bain
chaschunà ina sgumbrada e meglieraziun considerabla, ma n'ha betg anc
cuntanschì las finamiras centralas dal project EFLAD. Ils proxims pass
dal project èn bler pli marcants. Els vulan entschaiver la sgumbrada da
las leschas e da las ordinaziuns dal cussegl grond. Questa cumpetenza sa
chatta tar il pievel respectivamain tar il cussegl grond. La regenza ha
reunì ils differents projects da revisiun en ina missiva collectiva che
vegn tractada en la sessiun da mars dal cussegl grond.
Dar spazi
Il project EFLAD vul meglierar la qualitad da las regulaziuns ed
activitads chantunalas. Bler memia blers reglaments per part
nunnecessaris pon impedir in'activitad administrativa flexibla e
confurma al basegn e restrenscher considerablamain las libertads da las
persunas privatas. Per quest motiv duai vegnir reducida la spessira da
las regulaziuns dal dretg chantunal. Concret vul il project EFLAD
cuntanscher las suandantas finamiras principalas:
- Crear dapli libertads d'agir per persunas privatas.
- Restrenscher il dretg d'organisaziun e da procedura sin il pli
necessari.
- Amplifitgar las libertads d'agir da l'administraziun, per ch'ella
possia lavurar a moda pli efficazia ed effectiva.
- Crear ina legislaziun che po s'adattar spert a las relaziuns che
sa midan.
- Rinforzar l'autonomia communala e pussibilitar soluziuns
decentralas.
- Introducir instruments da procedura, per controllar e garantir la
qualitad da la legislaziun e da l'applicaziun dal dretg.
Insatge sto capitar
A partir da la primavaira 1997 è la spessira grischuna da paragrafs
vegnida repassada da radent e cun egl critic durant ca. in entir onn.
Var 120 emploiad/as chantunal/as han repassà criticamain lur sectur
respectiv. En questa lavur stuaivan els constatar, tge decrets
chantunals che pudessan vegnir abrogads u midads. A maun d'ina glista da
controlla detagliada èn vegnidas examinadas correspundentamain 643
leschas, ordinaziuns dal cussegl grond ed ordinaziuns da la regenza. Il
resultat da l'analisa è stà cler: 460 u quasi trais quarts da tut ils
decrets chantunals ston vegnir repassads. Per metter prioritads e per
betg surpassar las capacitads da l'administraziun, ha la regenza
concludì la primavaira 1998 ch'il project EFLAD stuess sa concentrar sin
bunamain la mesadad dals decrets che ston vegnir midads.
La fasa trais marscha
L'acziun da sgumbrada dal project EFLAD percurra essenzialmain las
suandantas fasas ed ils suandants pass da project:
1.
Analisa dal basegn d'agir (terminada la primavaira 1998)
2.
Sgumbrada sin il stgalim da las ordinaziuns da la regenza
(terminada l'atun 1998)
3.
Sgumbrada sin il stgalim da las leschas ed ordinaziuns dal
cussegl grond (iniziada l'entschatta 1999). En il decurs da l'onn 2000
duain vegnir abrogadas 4 leschas e midadas 13 sco er abrogadas 15
ordinaziuns dal cussegl grond e midadas 10. Tut tenor il sectur è il
pievel u il cussegl grond cumpetent. Per las leschas ed ordinaziuns
impurtantas èn vegnidas fatgas las consultaziuns davart las midadas
planisadas mez 1999.
4.
Silsuenter duain quels decrets, tar ils quals ins ha medemamain
constatà in basegn d'agir, vegnir elavurads en la procedura ordinaria,
pia ordaifer il project EFLAD.
Igl è previs da concluder la part principala dal project EFLAD
l'atun 2000 cun suttametter ina collecziun da projects da lescha al
pievel per la votaziun.
Exempels concrets
Tge consequenzas po il project EFLAD avair concret? Ils suandants
exempels n'èn insumma betg conclusivs, mabain duain skizzar la direcziun
dal project. La realisaziun da las mesiras transponiblas en la pratica
vegn ad esser pussaivla pir, cur ch'ellas han percurs, suenter la
procedura da consultaziun, er la procedura ordinaria da legislaziun.
Uschia ston vegnir acceptadas midadas da la lescha tant dal cussegl
grond sco er dal pievel.
Tut las mesiras han la finamira d'augmentar la libertad d'agir da
las persunas privatas, da rinforzar l'autonomia communala u da
simplifitgar ils andaments da procedura or da vista organisatoria e
procedurala. Tranter bleras sajan menziunadas qua las suandantas
mesiras:
- Las vischnancas pon introducir per ils geniturs trais "dis da
joker" per onn ch'èn libramain elegibels, durant ils quals els pon
prender lur uffants davent da la scola.
- Na be las scolaras ed ils scolars cun difficultads en scola,
mabain er quels cun in dun spezial pon vegnir promovids spezialmain.
- Ils uffants cun impediments duain pudair vegnir integrads er en
las scolas publicas.
- Las patentas chantunalas per guid/as da muntogna e magiters/tras
da sport da naiv vegnan remplazzadas tras tschertificats da las
federaziuns professiunalas. Quellas èn responsablas per la scolaziun.
Las disposiziuns davart las tariffas per las turas e per la scolaziun
vegnan abrogadas.
- La patenta da pestga po vegnir retratga gia en la vegliadetgna da
14 onns (fin uss 16) e giuvenils pon pestgar sut la survigilanza da
creschids.
- L'assicuranza obligatoria da muvel vegn abrogada.
- Fin uss ston ins votar en tut las vischnancas davart novas leschas
e davart midadas da leschas (referendum obligatori). Da nov pon las
vischnancas cun in cussegl communal introducir il referendum facultativ.
Uschia stuess succeder ina votaziun be, sch'in tschert numer da
votant/as pretenda ella.
- Mintga vischnanca (e na be las pli grondas) po decider sezza,
sch'ella vul introducir in cussegl communal u betg.
- La collavuraziun tranter las vischnancas vegn facilitada. Las
furmas giuridicas da la collavuraziun intercommunala che stattan a
disposiziun vegnan preschentadas a moda survesaivla en la lescha da
vischnancas. Ultra da las furmas giuridicas actualas pon las vischnancas
tscherner da nov er la furma d'in institut da dretg public.
- Tschertas incumbensas communalas pon vegnir excorporadas da
l'administraziun centrala. Per quest intent vegnan menziunads differents
models fin tar la privatisaziun.
- En l'administraziun chantunala vegnan simplifitgads ils andaments
cun delegar numerusas cumpetenzas da la regenza als departaments u dals
departaments als uffizis (p.ex. en ils secturs: scola populara, persunal
chantunal, runcadas e.u.v.).
- Las restricziuns chantunalas tar l'acquist d'abitaziuns da
vacanzas tras persunas a l'exteriur vegnan abrogadas, las vischnancas
pon dentant sezzas relaschar talas.
- Las structuras da l'agid en cas da catastrofas vegnan concentradas
cun nomnar trais stabs directivs regiunals. Uschia sa reduceschan las
vias da decisiun ed i scroda la scolaziun da 70 commembers dal stab en
uffizi accessori.
Legitimaziun democratica
Il project EFLAD sa basa sin il program da la regenza 1997-2000. Sut
il titel "Administraziun ed organisaziun chantunala effizienta e
manaivla dals burgais" vegni explitgà: "Divers secturs da l'activitad
chantunala dal Grischun pateschan d'in dumber da regulaziuns memia grond
ch'engrevgia a l'administraziun d'agir a moda flexibla e confurma als
basegns. Projects sco la Nova gestiun publica (GRiforma) han be alur in
senn, sch'il dumber da las regulaziuns vegn reducì a medem temp. La
regenza ha gia exprimì sia voluntad da far quai cun preschentar il
rapport davart la deregulaziun. Il potenzial per la reducziun sa lascha
eruir be cun examinar integralmain il dretg valaivel pertutgant las
pussaivladads d'abrogaziun, da reducziun e da concentraziun. A medem
temp cun la reducziun dal dumber da regulaziuns èsi da sclerir
concretamain co las reglas restantas pon vegnir applitgadas a moda
flexibla en il rom da las pussaivladads legalas". En la sessiun da matg
1996 ha il cussegl grond prendì enconuschientscha dal program da la
regenza. Il project EFLAD è vegnì discussiunà a fund e las mesiras
correspundentas èn vegnidas sustegnidas expressivamain.
Il project EFLAD vegn manà d'ina gruppa da project sut la direcziun da la
chanzlia chantunala.
Questa gruppa sa cumpona da represchentants da mintga departament e
vegn accumpagnada scientificamain da professer Georg Müller (docent per
dretg public ed administrativ e per scienza da legislaziun a
l'universitad da Turitg).
Nov stil legislativ
Che l'administraziun s'occupa da dumondas da princip pertutgant
l'urden legal dal Grischun ha in effect positiv dapi l'entschatta dal
project EFLAD. D'ina vart vegnan applitgads ils princips dal project er
en las proceduras legislativas currentas. Differents decrets han pia er
pudì vegnir "essenzialisads" e deliberads en ina furma concentrada. Quai
è impurtant er en vista ad ina pussaivla introducziun da la Nova gestiun
publica (GRiforma). Da l'autra vart ha l'administraziun mussà ch'ella è
pronta ed en il cas da prender sezza per mauns las refurmas necessarias.
La tenuta positiva pertutgant midadas sto daventar ina tenuta
fundamentala per il futur.
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun