La Regenza ha consegnà al cussegl grond il messadi tar la refurma da l'organisaziun giudiziala grischuna. L'organisaziun actuala na satisfa betg pli a las pretensiuns che creschan cuntinuadamain. La refurma porta ina clera meglieraziun da la giustia d'emprim'instanza. Il basegn d'agir è incontestà.
La refurma proponida vul crear in'organisaziun giudiziala pli professiunala ed effizienta. Quai pertutga en emprima lingia las dretgiras d'emprim'instanza, perquai ch'ellas èn da fitg grond'impurtanza per la funcziun da la giustia. La finamira è quella d'augmentar l'effizienza da las instanzas giuridicas e la qualitad da sias sentenzias sco er d'accelerar las proceduras. Questas meglieraziuns succedan en l'interess da tut las burgaisas e tut ils burgais. La finamira n'excluda betg l'elecziun da derschadras e derschaders laics. En il senn d'ina giustia manaivla al burgais na duai la furmaziun giuridica er en il futur betg esser ina premissa per l'activitad en ina dretgira.
Ils puncts centrals da la refurma da las dretgiras proponida pertutgan l'uffizi da mediatur, las cumpetenzas en la procedura penala, la repartiziun en districts sco er l'organisaziun da las dretgiras districtualas. Las propostas correspundentas èn per gronda part incontestadas ed èn generalmain vegnidas acceptadas en la procedura da consultaziun. I sa tracta dals sequents puncts: -
La funcziun dal mediatur vegn adossada al mastral. Ultra da quai resta el er derschader singul. Sias cumpetenzas ston vegnir adattadas.
- Las dretgiras cirquitalas e las giuntas da las dretgiras cirquitalas vegnan abolidas, las cumpetenzas da dretg penal vegnan adossadas a las dretgiras districtualas resp. a lur giuntas. Per incumbensas administrativas è uss en general cumpetent il cussegl cirquital.
- Per stgaffir bunas premissas per ina giustia effizienta, duain singuls districts vegnir unids ed adattads geograficamain a las regiuns actualas. Quai pertutga ils districts Val Müstair ed En, Rain posteriur e Mantogna sco er Glogn e Rain anteriur. Ultra da quai vegnan tant il Partenz sco er il circul da Stussavgia adattads a la regiun.
- Per rinforzar las dretgiras districtualas, duain quellas uss vegnir elegidas directamain dals votants. En quai che reguarda l'organisaziun da las dretgiras districtualas propona la regenza ina soluziun pli flexibla e cun quai pli adattada.
Ultra da quai cumpiglia la refurma da las dretgiras proponida anc pliras midadas:
- Uschia vegnan per exempel abolidas las dretgiras da giuvenils sco dretgiras autonomas. Ils motivs ch'han chaschunà lur creaziun n'exitan oz betg pli.
- A basa da las pretaisas da la cunvenziun europeica dals dretgs d'umans duai vegnir creada la funcziun dal derschader d'arrest. Quest ordaina l'arrest d'inquisiziun sin proposta dal procuratur public. La funcziun vegn organisada a moda decentrala e surdada a quatter presidents da dertgiras districtualas.
- Er ils fatgs da concurs duain vegnir reordinads. Entant che l'uffizi da stumadira vegn er en l'avegnir organisà tenor circuls, duai l'uffizi da concurs vegnir manà sin plaun districtual.
- En il futur vegn il chantun a pajar ina part pli gronda dals custs per la giustia ch'enfin uss. Oz paja el stgars 30 pertschient dal defizit da las dretgiras districtualas. En l'avegnir vegnan ils defizits repartids a mesas tranter il chantun e las vischnancas.
Las deliberaziuns en il cussegl grond davart la refurma da las dretgiras entschaivan il matg da quest onn. La votaziun dal pievel pudess avair lieu la primavaira da l'onn proxim, uschia ch'ins avess be pli d'occupar las funcziuns novas en occasiun da las elecziuns cirquitalas dal matg 2000. L'entrada en vigur da la refurma e previsa per l'entschatta 2001.
Abstrahà da la repartiziun dals districts na vegn la partiziun dal chantun betg tangada da la refurma da las dretgiras. Ina refurma giudiziala raschunaivla na chaschuna betg stringentamain in'aboliziun dals circuls e na premetta er betg ina nova repartiziun dal chantun. Questas dumondas èn plitost d'examinar en il rom da la revisiun totala da la constituziun chantunala.
Las propostas da la regenza en connex cun la refurma da las dretgiras correspundan en general a las soluziuns dal sboz preliminar ch'è vegnì elavurà dal president da la dretgira chantunala, dr. Alex Schmid, sin incumbensa da la regenza. Sias propostas èn gia vegnidas sustegnidas d'ina cumissiun d'experts sut il presidi da cusseglier guvernativ dr. Peter Aliesch. En ina vasta procedura da consultaziun han ellas per gronda part chattà accoglientscha.
Gremi: Departament da giustia, polizia e sanitad dal Grischun
Funtauna: rg Departament da giustia, polizia e sanitad dal Grischun