L'organisaziun da las dretgiras en il Grischun duai daventar pli
professiunala e pli effizienta. La cumissiun predeliberanta dal cussegl
grond è unanimamain da l'opiniun che l'organisaziun actuala na saja betg
pli suffizienta per las pretaisas creschidas. Ins vul ussa meglierar la
situaziun tar las dretgiras da l'emprim'instanza ch'èn d'impurtanza
suprema per il funcziunar da la giurisdicziun.
Ina refurma da l'organisaziun da las dretgiras grischunas è tenor
l'opiniun da la cumissiun predeliberanta dal cussegl grond urgentamain
necessaria. Sut il presidi da deputà Andrea Brüesch ed en preschentscha
dal cusseglier guvernativ cumpetent Peter Aliesch ha la cumissiun
deliberà il messadi per la refurma da las dretgiras. Il project da la
regenza vegn taxà sco proposta equilibrada ch'è en tuts reguards ina via
media persvadenta tranter las structuras tradiziunalas e las adattaziuns
necessarias. La cumissiun sustegna perquai il project da la regenza
unanimamain en tut ils puncts essenzials.
Cun la refurma vul ins augmentar l'effizienza oravant tut tar las
dretgiras da l'emprim'instanza, meglierar la qualitad ed accelerar las
proceduras. Questas meglieraziuns vegnan fatgas en l'interess da tut las
burgaisas e tut ils burgais. Ina giurisdicziun che funcziuna munta che
las pretaisas da la populaziun vegnian tractadas e giuditgadas da las
dretgiras a moda optimala e speditiva. La finamira n'excluda
absolutamain betg l'elecziun da derschadras e derschaders laics. En il
senn d'ina giurisdicziun manaivla al burgais duai ina furmaziun
giuridica er en l'avegnir betg esser ina premissa per l'activitad en ina
dretgira.
La cumissiun predeliberanta sustegna unanimamain l'opiniun ch'il
project na duai betg vegnir collià ed engrevgià cun ulteriuras dumondas
e revisiuns. Ella sa concentrescha cun tutta raschun sin la refurma da
l'organisaziun giudiziala. La cumissiun ha la finamira clera da
pussibilitar la realisaziun dal project da refurma ponderà, equilibrà ed
accordà cun las relaziuns en il chantun Grischun. Quest'egliada sin
l'integralitad pretenda ina tscherta reserva en cas da pretaisas
ch'engrevgieschan il project sco unitad.
Puncts essenzials da la refurma da las dretgiras
Ils puncts centrals da la refurma proponida da las dretgiras
concernan l'uffizi da mediatur, las cumpetenzas en la procedura penala,
la repartiziun en districts sco era l'organisaziun da las dretgiras
districtualas. Las propostas correspundentas èn per gronda part
incontestadas. I sa tracta dals sequents puncts:
-
La funcziun da mediatur vegn surdada al mastral. Ultra da quai
resta quel derschader singul. Sias cumpetenzas vegnan modifitgadas in
zic. Davart lur furma definitva datti differentas opiniuns entaifer la
cumissiun.
-
Las dretgiras cirquitalas e las giuntas da las dretgiras
cirquitalas vegnan abrogadas e las cumpetenzas da dretg penal vegnan
adossadas a las dretgiras districtualas resp. a lur giuntas. Per
incumbensas administrativas dals circuls è uss en general cumpetent il
cussegl cirquital.
- Per crear bunas premissas per ina giustia effizienta duain singuls
districts vegnir unids ed adattads geograficamain per gronda part a las
regiuns actualas. Quai pertutga ils districts Val Müstair ed En, Valragn
e Mantogna sco era Glogn e Rain anteriur. Ultra da quai vegnan il
Partenz ed il circul da Stussavgia adattads a la regiun.
- Per rinforzar las dretgiras districtualas duain quellas da nov
vegnir elegidas directamain tras ils votants. Areguard l'organisaziun da
las dretgiras districtualas propona la regenza ina soluziun pli flexibla
e cun quai pli adequata.
Meglieraziuns tar la giurisdicziun gratuita e tar la separaziun da
las pussanzas
La cumissiun predeliberanta propona ina nova reglamentaziun da la
giurisdicziun gratuita. Grazia ad in nov urden da cumpetenza duai ins
avair la controlla sur dals custs creschents sin quest sectur. La
proposta da la cumissiun na chaschuna nagin spustament dals custs
tranter il chantun e las vischnancas.
La cumissiun è da different avis en la dumonda, en tge dimensiun
ch'il princip da la separaziun da las pussanzas en il chantun Grischun
duai vegnir rinforzà. Ina maioritad da la cumissiun vul, sco la regenza,
ina soluziun che tegna quint dals basegns da las vischnancas - oravant
tut en regiuns periferas - e da la situaziun speziala da noss chantun.
Cuntrari a quai propona la minoritad da la cumissiun ina separaziun
stricta dals uffizis.
Il cussegl grond vegn a tractar il messadi da la regenza en sia
sessiun da matg. A l'entschatta discuta e decida il parlament grischun
davart differentas dumondas da princip. A basa da questas decisiuns
vegnan alura deliberadas las singulas disposiziuns da la lescha. Sch'er
il cussegl grond accepta la refurma da las dretgiras, vegnan ils votants
grischuns a pudair decider en questa chaussa probablamain en la votaziun
dal pievel dals 12 da mars 2000. A las elecziuns cirquitalas dal matg
2000 fissan damai d'eleger ultra dals deputads en il cussegl grond be
pli las funcziuns novas (mastral/mastralessa e substitut/a). L'entrada
en vigur da la refurma è previsa per l'entschatta da l'onn 2001. La
durada d'uffizi dals ulteriurs titulars (derschaders/derschadras
cirquital(a)s e mediatur(a)s vegn prolungà enfin là.
Las propostas da la regenza davart la refurma da las dretgiras
reprendan substanzialmain las soluziuns dal sboz preliminar ch'il
president da la dretgira chantunala, Alex Schmid, ha elavurà sin
incumbensa da la regenza. Sias propostas èn gia vegnidas sustegnidas
d'ina cumissiun d'experts sut il presidi da cusseglier guvernativ Peter
Aliesch. Ellas han chattà vasta accoglientscha en ina procedura da
consultaziun extendida.
Gremi: cumissiun predeliberanta dal cussegl grond
Funtauna: rg cumissiun predeliberanta dal cussegl grond