Navigation

Inhaltsbereich

  • Erste Mitteilung
  • Neuen Beitrag einfügen
da Hans Rutishauser, tgirader da monuments chantunal

Dumengia, ils 14 da fanadur a las 10.00 vegn l'orgla da Silgin messa en funcziun en la chaplutta da Silgin durant in servetsch divin. Dumengia suentermezdi a las 14.00 vegn a preschentar l'organist Giusep Tschuor da Sagogn l'instrument durant in concert.

Avant trais onns è vegnida consecrada da nov suenter las lavurs extendidas da conservaziun e da restauraziun la chaplutta da s. Bistgaun a Lumbrein Silgin. La chaplutta ch'è vegnida bajegiada l'onn 1643 è decorada cun picturas da l'arvieut, da paraids, dal palantschieu sura e da las fatschadas dal 17avel e 18avel tschientaner sco er cun in retabel da l'altar dal temp dal baroc tardiv ed in maletg d'altar baroc.

Dasper quest ornament artistic en e vi da la chaplutta ha purschì il tschiel-baselgia da la chaplutta ina gronda quantitad da parts da la construcziun e da furniment che l'architect Bruno Indergand ha chattà ed ha utilisà danovamain: la porta dal portal d'entrada cun duas alas e tagls planivs barocs avevan ins deponì a chaschun da la renovaziun da l'onn 1928 medemamain sin il surchombras sco ils roms da lain da laresch da las fanestras dal temp suenter la gotica.

Il chat il pli impurtant da quests "chats dal surchombras" èn dentant stadas las parts d'ina orgla-secretaria da la mesadad dal 19avel tschientaner. Fin ad ina aissa da prospect cun rusnas era la chascha da l'orgla anc avant maun. Plinavant han ins chattà tar ils abitants da Silgin ed en ils clavads dal conturn anc tschintg tschivlots originals da lain, insaquantas tastas da la claviatura e per fortuna anc il portavent. Questa aissa ch'è munida cun rusnas, chanals da vent e ventils serva al transport dal vent tar ils singuls tschivlots. Sin fundament dal portavent pon ins eruir la disposiziun d'ina orgla, q.v.d. il dumber e la grondezza dals tschivlots. Senza il chat da quest element central da l'orgla veglia na fissan ina restauraziun e reconstrucziun da l'orgla strusch stadas pussaivlas u schizunt fitg problematicas.

Sin fundament da las parts rechattadas èsi reussì al construider d'orglas Arno Caluori, Says, ed a sia collavuratura dunna Riccarda Müller da reconstruir l'orgla. Las enconuschientschas ch'il construider d'orglas ha pudì recaltgar a chaschun da la restauraziun da las orglas parentadas da Zarcuns (chaplutta Maria da la naiv) e dal Museum Regiunal Surselva a Glion. Las caracteristicas da la construcziun da l'orgla da Silgin tradeschan ch'i sa tracta d'ina ovra dal construider d'orglas Gion Flurin Coray (1800-1872) da Laax. Coray ha signà sulettamain in instrument, numnadamain l'orgla da Zarcuns: "Gion Florin Coray, Fabricatur d'orglas de Lax 1856".

Las ulteriuras otg orglas dal stil parentà che n'èn betg signadas pon ins er attribuir cun gronda probabilitad, sin fundament da la tecnica da construcziun da l'orgla, a Gion Flurin Coray. Anc avant otg onns ha l'inventarisader d'orglas dal Grischun, Willi Lippuner, scrit en ses cudesch "Orgellandschaft Graubünden": "Coray da Laax è stà enconuschent plitost mo sco reparatur d'orglas e na sco construider d'orglas. Sch'el ha effectivamain construì 1856 quest'orgla (da Zarcuns) u be reparà na pon ins betg giuditgar cun segirtad."

Oz, suenter la reconstrucziun e la restauraziun da l'orgla da Silgin dastgan ins crair al construider d'orglas Arno Caluori che bain tut las nov orglas derivan dal lavuratori da Laax da Gion Flurin Coray.

Arno Caluori scriva en ses rapport da restauraziun:
"Tut las orglas da Coray èn fitg pitschnas, da pliras colurs e disponan da detagls tecnics ch'èn nunusitads. La construcziun da ses instruments mussa cleramain che Coray n'aveva betg emprendì e n'aveva betg gronda experientscha da construir orglas. Probablamain è el vegnì inspirà d'orglas veglias da sia patria, forsa ha el gidà in construider d'orglas da professiun. Sco capavel mastergnant ha el imità quai ch'el aveva vesì, sco in agen zambregiader ha el schlià ils problems ch'èn sa mussads sin sia moda ed è arrivà en ses mastergn ad ina perfecziun surprendenta."

Igl è caracteristic che zambregiaders ch'èn entusiasmads d'apparats mecanics èn savens stads activs en regiuns cun bler guaud e cun blera laina. Qua existeva ina tradiziun cumprovada da mastergnants da laina ed a medem temp han sfurzà las miserablas relaziuns economicas a gudogns accessoris che han stimulà il spiert innovativ.

Per noss chantun porschan las uras cun rodas da laina da la val dal Sertig a Tavau exempels impressiunants da l'artisanat mecanic. Dapi il 17avel tschientaner vegnan quellas fabritgadas bunamain dal tuttafatg da laina - tenor l'exempel da las uras da fier da las citads da la Germania dal sid e da las citads svizras. En il Schwarzwald ed en il Giura èn sa sviluppadas medemamain il 17avel tschientaner las emprimas uras cun rodas da laina. Naven da las uras da cucu dal Schwarzwald che tunan cun dus fols fitg pitschens e cun flautas fin a l'ura da flauta e la finala als orgelets, a las orglas da fier e da carussel han inventà quels muntagnards e zambregiaders blers instruments da lain cun zullas da vieuta, rodas da lain e fols e fatg tunar quels a moda e maniera fitg misteriusa.

Persunas tuttina originalas e zambregiaders èn er stads ils construiders d'orglas en las regiuns alpinas e las Preapls sco Wendelin (1720 fin 1790) e Joseph Looser (1749 fin 1822) dal Toggenburg, sco er Johann Heinrich Giezendammer (1746 onn da la mort nunenconuschent) ed ils Grischuns Georg Hammer da Schiers (1782 fin 1852) e Gion Flurin Coray da Laax.

La rescuverta da l'orgla sin il tschiel-baselgia da la chaplutta da Silgin è stada ina surpraisa allegraivla. Ch'igl è alura anc reussì cun la voluntad da tegnair la dira, premura da collecziunar daners, artisanat e grazia a numerusas donaziuns durant in temp da strusch trais onns da laschar resunar quest instrument donnegià bravamain e ch'era quasi ì a perder, è per propi ina pitschna miracla. Ils commembers da la cumissiun da restauraziun Augustin Tenz e Curdin Casaulta, il construider d'orglas Arno Caluori e la construidra d'orglas Riccarda Müller, la restauratura Birgit Bütikofer, l'expert d'orglas Willi Lippuner, ma er il premurà manader dal project, architect Bruno Indergand, èn sa fatgs meritads per quest instrument unic. Ad els saja engrazià cordialmain sco er a las numerusas donaturas ed als numerus donaturs senza ils quals i na fiss betg stà pussaivel da restaurar e reconstruir l'orgla da secretari da Silgin.

Gremi: tgira da monuments dal chantun Grischun
Funtauna: rg tgira da monuments dal chantun Grischun
Neuer Artikel