La nova reducziun da las premias e tge ch'è anc da dir

da cusseglier guvernativ dr. Peter Aliesch
schef dal departament da giustia, polizia e sanitad

Ils custs da la sanadad publica èn in tema dal qual i vegn savens discutà - il pli vehementamain da las premias da las cassas da malsauns. Probablamain considerain nus tuts quellas per memia autas. Tgi na vul betg gia oz las prestaziuns da sanadad da damaun per ils pretschs da ier? Quai na funcziunescha betg. Giustifitgada è dentant la pretensiun che la chargia finanziala da las premias stoppia esser supportabla per tut ils tegnairchasas. E gist quai è la finamira che nus vulain cuntanscher cun ils dus projects chantunals da votaziun davart la reducziun da las premias ils 3 da mars. I fa a mai grond plaschair ch'ins va da tuttas varts d'accord cun noss projects da votaziun: en il cussegl grond, en las reacziuns da la populaziun ed en ils commentaris en las medias vegni attestà che la nova legislaziun saja in mussavia per l'entir pajais ed in model da tempra da pionier sco er in exempel sociopolitic. Sco cusseglier guvernativ responsabel legran talas reacziuns natiralmain mai. Igl è reussì en moda exemplara a mias collavuraturas ed a mes collavuraturs en il departament da realisar mias ideas ed intenziuns en stretga collavuraziun cun ulteriurs responsabels per il project. Tge datti anc da dir? Bain pauc davart la legislaziun per propi, dentant insaquantas chaussas davart la significaziun da quest project. Quel pudess senz'auter er esser in mussavia per legislaziuns sin auters secturs da la politica.

Tar ils motivs pertge ch'jau proponel a tuttas Grischunas ed a tuts Grischuns d'acceptar ils "dus projects da votaziun davart la reducziun da las premias" vi jau sulettamain rinviar a trais puncts centrals: Primo vegn il nov sistem a purtar ina reducziun considerabla da las premias per tut las persunas che han da basegn. Secundo è previsa ina distgargia cumpletta per retschavidras e retschaviders da sustegniments publics e da contribuziuns da maternitad sco er da prestaziuns supplementaras a la AVS/AI. Finalmain duai l'augment da las premias cun il qual igl è deplorablamain er da quintar en l'avegnir vegnir mitigià cun contribuziuns supplementaras. L'augment da las premias fa perder la tema cunzunt a quellas persunas che ston ir enturn fitg spargnusamain cun lur meds finanzials per gronda part.

Jau vi almain empruvar da respunder a la dumonda daco ch'igl è reussi a nus da crear ina nova legislaziun che vegn numnada oz in model cun caracter da pionier. Ins na di betg senza raschun ch'il success haja blers babs. Uschia sa deporti er cun ils dus projects da votaziun davart la reducziun da las premias da las cassas da malsauns. En quest connex vi jau menziunar l'iniziativa inoltrada il 1. da matg 2000 da la PS dal Grischun e dals sindicats. Tenor mes giudicat èsi il merit da l'iniziativa d'avair accelerar decisivamain il process da decisiun. Ella ha fatg pressiun, ella è stada la stimulaziun d'elavurar ina proposta anc meglra ed ella ha facilità da realisar las imaginaziuns dal departament anc pli cumplainamain e pli speditivamain. L'idea fundamentala da la nova legislaziun ch'è da crear avain nus numnadamain gia formulà a la fin dals onns novanta. Nus vulevan chattar ina via en connex cun la reducziun da las premias davent da la regulaziun actuala spirantamain politic-finanziala tar ina regulaziun sociopolitica. Fin qua aveva il cussegl grond da decider sulettamain davart ils meds finanzials ch'eran da metter a disposiziun per la reducziun da las premias - ina decisiun puramain da la politica finanziala. Da preschent discurran tuts da novs models d'administraziun, da la direcziun efficazia d'administraziun, dal New Public Management.

I vegn pretendì d'agir a "moda orientada vers la clientella", da fixar las finamiras ed ils effects. Sche talas decleraziuns d'intenziun na duain betg esser sulettamain chastels en l'aria, ston ellas vegnir realisadas en la legislaziun. Cun noss project per la reducziun da las premias è quai, tenor mes savair, vegnì realisà consequentamain per l'emprima giada. Nus avain definì l'emprim clers princips directivs sociopolitics e cleras finamiras. A moda constructiva avain nus alur fixà tge part maximala da las entradas d'in tegnairchasa ch'è cumportabla per pajar las premias da las cassas da malsauns. Questas novas reflexiuns èn vegnidas sustegnidas da la regenza en sia nova cumposiziun dapi l'onn 1999 - in ulteriur element constitutiv impurtant per la lavur da project ch'è stà absolutamain necessari per formular ils dus projects da votaziun. Sch'il pievel grischun accepta ils dus projects da votaziun, stattan l'onn proxim a disposiziun radund 80 milliuns francs per la reducziun da las premias. Quai èn circa 25 milliuns francs dapli che l'onn current. Cun il nov sistem pudain nus retrair da la confederaziun circa 60 milliuns francs per l'onn 2003. In dubel gea als "dus projects da votaziun davart la reducziun da las premias" vegn a levgiar considerablamain en l'avegnir las Grischunas ed ils Grischuns ch'èn engrevgiads il pli fitg dal squitsch da las premias.

Gremi: cusseglier guvernativ Peter Aliesch
Funtauna: rg cusseglier guvernativ Peter Aliesch