La cumissiun predeliberanta dal cussegl grond sustegna il sboz da la regenza per ina nova constituziun. Il sboz collia il cumprovà cun refurmas necessarias e tegna quint da las relaziuns en il chantun Grischun. En singuls puncts propona la cumissiun autras soluziuns.

La revisiun totala da la constituziun chantunala ha la finamira da crear ina lescha fundamentala moderna, manaivla al burgais ed orientada vers l'avegnir che sa basa sin in fundament cumprovà e che po satisfar als basegns dad oz e dal futur. La cumissiun predeliberanta dal cussegl grond sut il presidi da Barla Cahannes Renggli ed Andrea Brüesch stat davos questa finamira. Ella considerescha il sboz da la regenza tut en tut sco bun ed equilibrà. En vista a la sessiun speziala dal cussegl grond da mez zercladur ha la cumissiun deliberà l'emprima part da la nova constituziun en preschientscha da cussegliera guvernativa Widmer-Schlumpf. Las deliberaziuns da la segunda part n'èn anc betg terminadas. Cun la revisiun totala da la constituziun chantunala exista la pussaivladad da metter en discussiun dumondas da princip da la politica da stadi. Ella porscha la pussaivladad cumplessiva da far refurmas ed adattaziuns là nua che la constituziun existenta na correspunda betg pli als basegns dal temp.

La pli gronda novaziun concerna las elecziuns dal parlament. Tras conclus da la maioritad ha la cumissiun decidì da suttametter al cussegl grond ina proposta en il rom da l'emprima lecziun. Il "model grischun" previs collia las proceduras electoralas classicas maiorz e proporz en in sistem electoral. El tegna quint dals basegns da la populaziun en las regiuns periferas sco er da las minoritads politicas. Tar il "model grischun" vegn elegì en mintgin dals 39 circuls in commember dal cussegl grond tenor la procedura da maiorz (mandat direct). L'elecziun da tschels 81 commembers succeda en ils indesch districts tenor la procedura da proporz. Latiers èn da resguardar ils mandats directs. Il "model grischun" è in sistem electoral fatg sin mesira per il chantun Grischun.

La trilinguitad è in segn caracteristic dal chantun Grischun ed ina gronda sfida. La nova constitu- ziun oblighescha il chantun e las vischnancas da promover e da proteger il rumantsch ed il talian sco linguas naziunalas ed uffizialas dal chantun. La cumissiun è cleramain da l'avis che las vischnancas duaian fixar en il futur lur linguas communalas e da scola en collavuraziun cun il chantun.

Ils dretgs dal pievel han ina grond'impurtanza en noss chantun. La finamira da la refurma èn proceduras da conclus democratics ed a medem mument adequats e confurms al temp ch'èn accordads e che furman in'unitad equilibrada. Las novaziuns planisadas duain dar avantatgs clers als votants ed a las autoritads statalas. Incontestadas èn perquai las adattaziuns tar l'iniziativa dal pievel, surtut la reducziun da la quantitad da suttascripziuns. Tras il dretg d'iniziativa e da referendum per vischnancas vegnan rinforzadas ultra da quai las pussaivladads d'influenza da las regiuns. Incontestà è er la midada dal referendum obligatori al facultativ per leschas. Nagin'unitad na datti dentant en la dumonda, sch'er ina minoritad dal cussegl grond possia petender la votaziun dal pievel, ultra dals 1'500 votants u las 20 vischnancas. Plinavant vul la cumissiun autorisar las vischnancas da conceder il dretg da vuschar e d'eleger en fatgs communals a persunas da l'ester.

Tar las ulteriuras propostas da la cumissiun predeliberanta dattan en egl surtut quellas concernent ils dretgs fundamentals e la legislaziun. Entant ch'ina mesadad da la cumissiun sustegna la proposta da la regenza propona l'autra mesadad d'eliminar l'enumeraziun dals dretgs fundamentals en la nova constituziun. Concernent la giurisdicziun aspirescha la cumissiun per gronda part ina simplificaziun da las cumpetenzas per avair er en quest sectur structuras pli transparentas. I sa tracta qua surtut da la dimensiun da la pussanza reglamentara dal cussegl grond. A basa da la midada al referendum facultativ da lescha pari gist a la maioritad da limitar la pussanza reglamentara dal cussegl grond e da rinforzar la democrazia directa.

Ina constituziun exprima en disposiziuns fundamentalas, sco che las burgaisas ed ils burgais vulan crear lur stadi concernent las incumbensas publicas, l'organisaziun da las autoritads sco er concernent ils dretgs e las obligaziuns. Ella sto empruar da registrar las chaussas communablas entaifer il chantun. La cumissiun dal cussegl grond vul promover conscientamain l'independenza statala dal chantun Grischun en il rom da la libertad d'agir. La consultaziun ha mussà che questa entschatta, tschernida fin uss da tut ils chantuns, è acceptabla per la maioritad.

Ils 28 da settember 1997 han conclus ils votants da suttametter la constituziun dal chantun Grischun ad ina revisiun totala. Il schaner 1998 ha la regenza instituì ina cumissiun extraparlamentara e l'ha incumbensà d'elavurar ina nova constituziun. En il rom d'ina vasta consultaziun ch'ha durà fin la fin da mars da l'onn passà han tut las persunas e gruppaziuns interessadas pudì prender posiziun davart il sboz preliminar. A basa dals resultats da la consultaziun ha la regenza drizzà l'entschatta da quest onn la missiva ed il sboz al cussegl grond. La cumissiun predelibe-ranta cun 21 commembers ha deliberà la proposta da la regenza en totalmain 13 sesidas da la giunta e fin uss 7 sesidas plenaras. Il cussegl grond deliberescha il project en l'emprima lecziun en il rom da duas sessiuns supplementaras il zercladur e l'avust. La segunda lecziun ha pro-bablamain lieu durant la sessiun d'october. L'onn proxim vegnan ils votants dal chantun Grischun a concluder davart la nova constituziun.

Gremi: cumissiun predeliberanta dal cussegl grond
Funtauna: rg cumissiun predeliberanta dal cussegl grond