Il laboratori chantunal ha terminà las mesiraziuns da radon per classifitgar mintga vischnanca en in uschenumnà "territori da radon" u en "nagin territori da radon". 67 da las 208 vischnancas èn vegnidas classifitgadas sco "territori da radon". Concentraziuns grondas da radon en edifizis augmentan la ristga da survegnir cancer dal lom. Suenter il fimar è il radon la raschun la segund frequenta per cancer dal lom.

Tranter 1993 e 2003 èn en mintga vischnanca dal chantun Grischun vegnids examinads sin radon 10 fin 20 edifizis d'abitar sco er tut las chasas da scola, tut las scolinas e tut las chasas communalas. Tar diesch pertschient da 4891 edifizis d'abitar examinads è la valur directiva da 400 Bq/m3 vegnida surpassada en il sectur d'abitar. La limita, q.v.d. ina concentraziun da passa 1000 Bq/m3, è vegnida surpassada tar trais pertschient dals edifizis d'abitar. Da las totalmain 412 chasas da scola e scolinas han nov pertschient gì ina concentraziun da gas da radon sur la valur directiva e trais pertschient ina tala sur la limita. Cumpareglià cun la media svizra è la chargia da radon cleramain pli gronda en il chantun Grischun.

Bunamain in terz da las vischnancas èn "territori da radon"
Las mesiraziuns han servì en emprima lingia ad attribuir las vischnancas als territoris cun ina concentraziun da gas da radon augmentada (territoris da radon). 67 da las 208 vischnancas valan sco territori da radon. Sch'ins vul construir en in territori da radon, ston ins observar mesiras da protecziun spezialas. En cas da construcziuns novas èn sa cumprovadas tranter auter mesiras sco evitar da construir locals d'abitar e da trategniment che tutgan il terren, construir mirs externs ermetics per il plaun sutterran sco er tschitschar davent l'aria da terren sut il fundament.

En cas da midadas da construcziun stattan en il center - ultra d'ina meglra isolaziun vers il terren - mesiras da ventilaziun sco allontanar il radon da l'intern da l'edifizi cun surpressiun, tschitschar davent il radon en il plaun sutterran sco er rimnar e deviar il radon dal terren sut e sper l'edifizi. Plinavant èn las mesiraziuns er vegnidas duvradas per tschertgar edifizis cun in surpassament da la limita e per rimnar experientschas cun la sanaziun da tals edifizis. En il rom d'exposiziuns e da dietas professiunalas èn possessuras e possessurs da chasas, abitantas ed abitants sco er spezialistas e spezialists da construcziun vegnids infurmads davart il problem da radon e davart las mesiras da protecziun correspundentas.

La problematica dal radon vegn resguardada memia pauc
Dapi che las mesiraziuns voluminusas en edifizis existents èn terminadas, vegnan ussa controlladas a maun d'emprovas da controlla construcziuns novas e midadas da construcziun. Ils emprims resultats respectivs na cuntentan betg e mussan che las patrunas ed ils patruns da construcziun e las architectas ed ils architects resguardan anc adina memia pauc il tema dal radon. Ultra da quai na po anc betg vegnir previs, co che tut ils edifizis, en ils quals la limita da radon vegn surpassada, pon vegnir chattads e sanads. Tenor stimaziuns approximativas ston ins far quint en il chantun Grischun cun in pèr tschient edifizis, en ils quals la limita è surpassada. Da quels enconuschan ins pir circa 190, e da quels èn vegnids sanads circa 20 pertschient.

Radon è in gas radioactiv che deriva da la decumposiziun da radium. En il terren sa chatta radon en concentraziuns pli grondas. L'aria da terren che ascenda po chaschunar grondas concentraziuns da radon en edifizis. Ils products radioactivs da la decumposiziun da radon vegnan respirads da l'uman. Quai chaschuna ina irradiaziun dal tessì sensibel dal lom e quai po a la fin finala effectuar cancer dal lom. Suenter il fimar è il radon la raschun la segund frequenta per cancer dal lom.

En l'agiunta dal rapport vegnan numnadas differentas infurmaziuns sco in schema da proceder per la patruna u per il patrun da construcziun, in formular supplementar da model tar la dumonda da construcziun, ina glista dals posts da mesiraziun renconuschids e da las expertas e dals experts da radon certifitgads. Il rapport "radon en il Grischun" po vegnir retratg tar l'uffizi per la segirezza da victualias e per la sanadad d'animals dal Grischun: tel. 081 257 24 15, e-mail: info@alt.gr.ch.

Persuna che dat infurmaziuns:
- dr. Otmar Deflorin, chemicist chantunal, tel. 081 257 26 80,
e-mail: otmar.deflorin@alt.gr.ch

Gremi: uffizi per la segirezza da victualias e per la sanadad d'animals
Funtauna: rg uffizi per la segirezza da victualias e per la sanadad d'animals