Ils onns 2009 fin 2012 vul il chantun Grischun investir 348 milliuns francs per renovar e per cumplettar la rait da las vias chantunalas. Per il mantegniment architectonic vegnan budgetads 292 milliuns francs. Quai resorta dal rapport davart il program da construcziun da vias 2009 - 2012 ch'è vegnì deliberà da la regenza grischuna. Quel vegn preschentà al cussegl grond en la sessiun da zercladur 2008 per prender enconuschientscha.

Las aspectativas da la populaziun a l'avertura per il traffic, saja quai per il traffic public u saja quai per ils vehichels privats, èn grondas. In'avertura segira ed effizienta è ina premissa impurtanta per la colonisaziun da las valladas sco er per lur svilup economic ed uschia per la garanzia da noss bainstar actual. Ils puncts principals da la politica da l'infrastructura da traffic sa laschan deducir da l'art. 82 da la constituziun dal chantun Grischun. Tenor quel procuran il chantun e las vischnancas per in provediment adequat dal territori chantunal er areguard las colliaziuns da traffic. Tut en tut porta l'uffizi da construcziun bassa dal Grischun la responsabladad per circa 1'450 kilometers da vias chantunalas (vias principalas e vias da colliaziun) cun 1'500 punts, cun 45 tunnels, cun 80 galarias sco er cun in grond dumber da mirs e d'ovras da protecziun. La rait da vias na serva dentant betg mo al traffic privat. En grondas parts dal chantun è ella er l'infrastructura per il traffic public. Perquai è il Grischun spezialmain dependent d'ina rait da vias che funcziunescha bain.
En sia missiva al cussegl grond davart il program da construcziun da vias mussa la regenza, nua ch'ella vul metter ils accents en il sectur da las vias per ils onns 2009 fin 2012. Per ch'ils meds finanzials che stattan a disposiziun per la construcziun da vias possian vegnir impundids er a lunga vista en moda optimala, prenda la regenza en mira dus intents strategics surordinads. La finamira è quella da differenziar la qualitad da l'avertura ed il grad da construcziun tenor las pretensiuns dal territori avert, e quai sin basa da sia utilisaziun, e d'optimar l'impundaziun dals meds finanzials. Quai vul dir ch'i stoppian vegnir prendids en mira - per tut las construcziuns novas e per tut las mesiras da mantegniment - custs da construcziun, da gestiun e da mantegniment ch'èn uschè bass sco pussaivel ed in niz ch'è uschè grond sco pussaivel e che dura uschè ditg sco pussaivel.

La regenza fixescha las finamiras da l'effect e las prioritads
Questas finamiras generalas vul la regenza cuntanscher cun trais intents concrets da l'effect e cun las mesiras respectivas: Primo duai la qualitad da l'avertura vegnir mantegnida respectivamain meglierada cun mantegnair la substanza architectonica, cun augmentar la capacitad da chargia da las vias, cun meglierar il trassé sco er cun eliminar stretgas. Secundo duai la grevezza per l'ambient vegnir reducida cun optimar il trassé, cun diriger e cun quietar il traffic, cun promover il traffic betg motorisà sco er cun dar la preferenza al traffic public sin via. Terzo vul la regenza augmentar la segirezza sin las vias cun construir ulteriuras ovras da protecziun cunter privels da la natira, cun realisar sviaments da vitgs sco er cun mesiras da signalisaziun e da construcziun che gidan ad evitar accidents.
La sfida dal program da construcziun da vias è quella d'impunder ils meds finanzials che stattan a disposiziun uschè bain sco pussaivel tenor il basegn e tenor la valur per l'avegnir, e quai tschentond prioritads severas tar las investiziuns. Perquai che projects da traffic dovran da natira bler temp per la planisaziun, per la projectaziun e per la construcziun e perquai ch'els han ina durada d'utilisaziun ch'è anc pli lunga, è l'infrastructura da traffic en general stringentamain dependenta da cundiziuns generalas finanzialas ch'èn fidaivlas a lunga vista. Els n'èn betg fitg bain adattads per correcturas dal curs andetgas ed a curta vista. Cun il program da construcziun da vias da quatter onns e cun la planisaziun da finanzas preschenta la regenza ina basa per las lavurs da l'uffizi da construcziun bassa ch'è uschè fidada ed uschè transparenta sco pussaivel.
Per il mantegniment architectonic da las vias principalas e da las vias da colliaziun èn previs 292 milliuns francs, 73 milliuns francs per onn. Ina impurtanza primordiala ha il mantegniment uschè sistematic sco pussaivel, che vegn fatg uschè baud sco pussaivel e che gida a prolungar il temp, durant il qual las vias pon vegnir utilisadas respectivamain durant il qual las vias - inclusiv las construcziuns artifizialas - èn en in stadi uschè bun ch'ellas pon vegnir utilisadas. Grazia a mesiras da mantegniment po la durada da las vias vegnir prolungada e grazia a la reparaziun cumplessiva po la valur oriunda d'utilisaziun puspè vegnir cuntanschida.
Per construir da nov e per renovar las vias principalas e las vias da colliaziun fa il chantun quint cun investiziuns da totalmain 348 milliuns francs per ils proxims quatter onns. Per renovar las vias principalas vegnan impundids 216 milliuns francs per 49 projects pli gronds e pli pitschens, tranter quels projects centrals sco l'access direct da la via dal Scanvetg a la via dal Güglia sco er il sviament da Silvaplauna. La realisaziun da quests dus projects dependa dentant da la dumonda, quant enavant che la confederaziun vegn a sa participar finanzialmain. Ultra da quai èn previs il sviament da Glion vest e la meglieraziun da l'avertura da l'Engiadina bassa sco er da la part sura da la Surselva. Tar las vias da colliaziun duain vegnir impundids 132 milliuns francs per 62 projects. Sco projects pli gronds pon vegnir numnads l'access nov da Tarasp, l'avertura da Tràn cun in trassé nà da la via da Veulden sco er in'ulteriura renovaziun da la via da Stussavgia.
La durada d'ina via dependa decisivamain dal traffic pesant respectivamain dal pais maximal da vehichels ch'è permess per ina tscherta via. Quel dependa da sia vart da la capacitad da chargia che la construcziun da questa via ha sco er da las construcziuns artifizialas. En quest connex ha la regenza la strategia da mantegnair e da renovar d'ina vart la rait da vias principalas uschia ch'ella è utilisabla per vehichels da 40 tonnas e da l'autra vart las vias da colliaziun ch'ellas èn utilisablas per vehichels fin 32 tonnas, en il cas singul tar in traffic da rauba fitg grond er fin 40 tonnas.

Finanziaziun speziala "vias"
Ils totalmain 640 milliuns francs vegnan finanziads sur il quint da las vias, sur l'uschenumnada finanziaziun speziala "vias", che vegn manada en moda separada da las ulteriuras expensas dal chantun. Per gronda part vegn ella alimentada tras las contribuziuns da la confederaziun inclusiv la taxa sin il traffic da camiuns pesants dependenta da la prestaziun (TTPDP), tras il retgav net da l'uffizi per il traffic sin via sco er tras contribuziuns dal chantun or da meds publics generals. Cun la nova concepziun da la gulivaziun da finanzas e da la repartiziun da las incumbensas tranter la confederaziun ed ils chantuns (NGF) vegnan pajads tut ils custs per las vias naziunalas A13 ed A28 - cun excepziun dals sviaments da Saas e da Küblis - per 100 pertschient da la confederaziun.

Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun