Suenter "Passins" e "Puntinas" è ussa cumparì il nov med da lingua rumantsch grischun per la 3. classa primara. El cuntinuescha cun la finamira dal project "rumantsch grischun en scola", numnadamain da metter a disposiziun a las scolas rumantschas meds d'instrucziun uschè attractivs ed actuals sco pussaivel. Las ulteriuras lavurs da realisaziun entaifer il project cumpiglian la furmaziun supplementara da las persunas d'instrucziun e l'evaluaziun scientifica da las vischnancas da piunier sco er gruppas da discussiun cun quellas vischnancas che n'han betg anc votà davart l'introducziun dal rumantsch grischun.
Il nov med da lingua "Alerts" cumpiglia in cudesch per scolaras e per scolars, carnets da lavur, commentaris per las persunas d'instrucziun ed in disc cumpact accumpagnant. Ils quatter chapitels dal cudesch tractan ils suandants temas dal mund da las scolaras e dals scolars: Il guaud - Qua viv jau - Tut che sa mova - Nagut n'è impussibel. En quai che reguarda la didactica e la metodica resguarda il med d'instrucziun differents nivels, diversas abilitads e differents tips d'emprender.
Ils carnets da lavur porschan material supplementar per emprender en moda individuala. Plinavant augmentan la grafica e las illustraziuns fitg plaschaivlas la qualitad e l'attractivitad dal med d'instrucziun. Fanestras culturalas permettan da sa fatschentar cun las particularitads da la Rumantschia e dal chantun Grischun. A la fin da mintga chapitel sa chatta in test formativ che pussibilitescha a las scolaras ed las scolars da controllar las finamiras d'emprender.
Stadi dal project "rumantsch grischun en scola"
Ils novs meds d'instrucziun vegnan applitgads en il fratemp en var 40 vischnancas da la Val Müstair, dal Grischun central e da la Surselva, ubain èn circa 50 pertschient da las vischnancas rumantschas. I sa tracta da quellas vischnancas ch'èn sa decididas d'introducir il rumantsch grischun en scola fin l'onn da scola 2009/10. Ultra da la producziun dals meds da lingua vegni cuntinuà cun la furmaziun supplementara da las persunas d'instrucziun en las vischnancas da piunier. Plinavant vegn l'introducziun dal rumantsch grischun evaluada da l'institut per la plurilinguitad da l'universitad e da la scola auta da pedagogia da Friburg. In emprim rapport qualitativ è avant maun. El vegn cumplettà ed approfundà pli tard cun studis quantitativs.
Naginas votaziuns dal pievel n'han gì lieu fin ussa en Engiadina, en la Val Schons ed en parts da la Surselva (Cadi e Lumnezia). Per rinforzar la chapientscha vicendaivla e per tschertgar soluziuns ha la regenza deliberà in concept da mediaziun. Quest concept prevesa da discutar - en gruppas da discussiun regiunalas - davart la problematica specifica en la regiun linguistica respectiva e da tschertgar soluziuns en enclegientscha.
La gruppa da discussiun d'Engiadina ha cumenzà avant intgin temp cun sia lavur ed ha fatg pliras sesidas. La conferenza regiunala da las persunas d'instrucziun (conferenza generala ladina, CGL) e l'uniun dals Grischs (UdG) han nominà ina represchentanza che prenda part als discurs da mediaziun. Las commembras ed ils commembers da la gruppa da discussiun han formulà lur giavischs ed han definì ina glista cun ils temas ils pli impurtants. Las discussiuns han lieu en in'atmosfera constructiva ed in'emprima avischinaziun è succedida. Davart ils resultats poi previsiblamain vegnir infurmà durant l'atun 2009.
En quai che reguarda la lingua da scrittira prevesa il project "rumantsch grischun en scola" da remplazzar ils tschintg idioms tras la lingua da standard communabla. La finamira è quella da metter a disposiziun a tuts ils roms d'instrucziun meds d'instrucziun actuals ed attractivs e da rinforzar en general la preschientscha dal rumantsch scrit. En quai che reguarda il rumantsch a bucca duai vegnir tgirà e vivì er vinavant l'idiom tradiziunal respectiv.
La lingua da standard rumantsch grischun è vegnida creada l'onn 1982 sin basa dals differents idioms rumantschs. Dapi l'onn 2001 è ella la lingua uffiziala dal chantun; dapi l'onn da scola 2007/08 vegn ella applitgada en las emprimas scolas rumantschas sco lingua d'alfabetisaziun.
Ulteriuras infurmaziuns
www.rumantsch-grischun.ch
Infurmaziuns:
Ivo Berther, manader dal project "rumantsch grischun en scola", tel. 081 254 16 01
Gremi: departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient
Funtauna: rg departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient