Cun excepziun da las interpresas ch'èn dependentas da l'export n'è
l'economia publica dal chantun Grischun fin ussa betg anc pertutgada
grondamain da las consequenzas da la crisa finanziala ed economica
mundiala. Per pudair agir immediatamain en cas che la recessiun durass
pli ditg e daventass pli ferma, ha la regenza grischuna incumbensà ils
departaments d'elavurar mesiras. Differentas mesiras ch'èn vegnidas
concludidas pir dacurt gidan actualmain a stabilisar la conjunctura.
En il chantun Grischun è la recessiun fin ussa tut en tut anc
cleramain pli debla che en auters pajais ed en autras regiuns: La
branscha turistica ha gì in bun cumenzament da la stagiun d'enviern, en
l'industria principala e secundara da construcziun è - tant sco che quai
po vegnir giuditgà oz - l'occupaziun buna, e la quota da dischoccupaziun
è schizunt sa reducida levamain il december 2008. Fin ussa èn en emprima
lingia las interpresas ch'èn dependentas da l'export e l'industria da
maschinas exponidas frontalmain a la crisa economica. En cas che la
recessiun durass pli ditg e daventass pli ferma, exista dentant il
privel che er las autras branschas na restan betg schanegiadas da la
crisa.
Actualmain fan differentas varts propostas per stabilisar resp. per
reanimar l'economia. L'ultim temp ha il chantun Grischun gia prendì
differentas mesiras che gidan - tras lur vast effect - a stabilisar la
conjunctura en spezial a partir da l'onn 2009:
- reducziun dal pe da taglia per 5% (en vigur dapi l'onn
2009)
- revisiun da la lescha da taglia l'onn 2006 (per part en vigur
gia dapi l'onn 2008)
tranter auter augment da la deducziun per uffants; adattaziun da la
deducziun dals custs per la tgira d'uffants; splitting parzial per
conjugals; deliberaziun da la taglia sin l'ierta e sin donaziuns per las
descendentas e per ils descendents directs; reducziun da la taglia sin
il gudogn per persunas giuridicas
er vinavant in aut nivel d'investiziuns dal maun public (preventiv
2009 e plan da finanzas actualisà 2010 - 2013)
- revisiun da la lescha da stipendis l'onn 2006
tranter auter augment da la limita da vegliadetgna, dals stipendis
maximals e da la durada, durant la quala ils stipendis vegnan pajads;
nova regulaziun da la contribuziun dals geniturs; nova regulaziun
concernent la consideraziun d'aliments e da rentas
- augment real dal salari sco auters manaschis da l'economia
privata
Plinavant han numerusas investiziuns (p.ex. projects dals secturs da
l'engrondiment d'ovras idraulicas e da l'hotellaria) e reducziuns dal
pes da taglia en las vischnancas medemamain in effect vast e positiv sin
la stabilitad da l'economia publica indigena en las regiuns. Ultra da
quai ha il chantun fatg ils ultims onns retenziuns en la dimensiun da
passa 200 milliuns francs per temps da conjunctura difficils. Quests
daners pon vegnir impundids ils proxims onns per mesiras che han
l'intent da sustegnair la conjunctura.
Malgrà las influenzas da la crisa finanziala ed economica na dastgan
betg vegnir negligidas las cundiziuns generalas a pli lunga vista:
Areguard la politica da finanzas vegn la libertad d'agir a sa reducir
cleramain ils proxims onns per il chantun Grischun. Sut questa premissa
duain vegnir prendidas mesiras conjuncturalas subsidiaras per sustegnair
l'economia publica indigena mo, sch'ellas na chaschunan betg in nov
indebitament dal stadi, sch'ellas n'han betg in effect che mantegna las
structuras e sch'ellas sa fan valair en quellas branschas ch'èn
effectivamain pertutgadas da problems d'occupaziun.
Per pudair agir immediatamain en cas che la recessiun durass pli
ditg e daventass pli ferma, ha la regenza grischuna incumbensà ils
departaments d'elavurar mesiras, resguardond quests aspects. Questas
mesiras han en mira cunzunt quels secturs, en ils quals las investiziuns
dal stadi han - ensemen cun las investiziuns da persunas privatas - in
effect da multiplicaziun.
Dal rest ha la regenza endrizzà in monitoring per observar
cuntinuadamain l'ulteriur svilup economic. Quest monitoring ha lieu en
collavuraziun cun las federaziuns economicas grischunas.
Gremi: regenza
Funtauna: rg chanzlia chantunala dal Grischun