La stad 2023 cumenzan las emprimas emprendistas ed ils emprims emprendists cun la furmaziun da basa commerziala revedida «Commerzianta/commerziant cun attestat federal da qualificaziun (AFQ)». La midada la pli gronda è l'orientaziun a la cumpetenza d'agir, la quala vegn a substituir l'instrucziun classica en roms. Ultra da quai cumpiglia la scolaziun – ultra da la lingua naziunala regiunala – duas ulteriuras linguas. La Regenza ha fixà questas duas linguas per las scolas professiunalas spezialisadas commerzialas.

Cun var 200 emprendissadis terminads mintga onn vala la furmaziun da basa «Commerzianta/commerziant AFQ» sco scolaziun professiunala tschernida il pli savens tant en l'entira Svizra sco er en il chantun Grischun. L'impurtanza da la refurma è sa mussada gia ordavant, perquai ch'i èn vegnidas inoltradas differentas moziuns en il Cussegl naziunal. Tranter auter èn questas moziuns s'occupadas da la dumonda da las linguas, perquai che al cumenzament era previsa mo ina lingua estra obligatorica, e quai ubain ina lingua naziunala ubain englais. L'instrucziun en in'ulteriura lingua estra fiss vegnida purschida sco rom d'elecziun. La finala èsi reussì d'elavurar e da deliberar in Concept da linguas che prevesa – ultra da la lingua naziunala regiunala – duas ulteriuras linguas: ina segunda lingua naziunala ed englais. Tras la refurma vegnan da nov tut las emprendistas ed ils emprendists da la furmaziun professiunala da basa «Commerzianta/commerziant AFQ» a sa perfecziunar almain en ina segunda lingua naziunala u a consolidar las cumpetenzas linguisticas ch'ellas ed els han gia acquistà. La cumpetenza per determinar las linguas è vegnida delegada als chantuns.

Elavuraziun cooperativa dal Concept da linguas per il Grischun
Per elavurar la realisaziun dal Concept da linguas en las scolas professiunalas spezialisadas commerzialas en il Grischun ha l'Uffizi per la furmaziun professiunala responsabel integrà las suandantas gruppas d'interess: la Societad d'emploiads da commerzi secziun Svizra Sidorientala (SEC SO), la Societad d'emploiads da commerzi secziun Engiadin'Ota (SEC EO), la Chombra da commerzi ed associaziun dals patruns dal Grischun (CCGR), la Pro Grigioni Italiano (Pgi), la Lia Rumantscha (LR) sco er tut las scolas professiunalas spezialisadas commerzialas en il chantun. Differentas variantas da soluziun e differentas realisaziuns regiunalas èn vegnidas discutadas ed examinadas.

Resguardond la situaziun linguistica en il chantun sco er integrond ils resuns da las gruppas d'interess ha la Regenza fixà – en sia sesida dals 28 da zercladur 2022 – englais sco emprima lingua estra en tut las scolas professiunalas spezialisadas commerzialas en il chantun Grischun. Per la segunda lingua estra è la Regenza sa cunvegnida a regulaziuns specificas per las regiuns:

• Scola professiunala spezialisada Tavau: talian
• Scola professiunala d'economia Cuira: da princip talian. A las emprendistas ed als emprendists che han absolvì franzos a la scola populara, vegn purschì franzos.
• Scola professiunala commerziala Surselva: da princip talian. Las emprendistas ed ils emprendists che han absolvì la scola populara en rumantsch, pon tscherner rumantsch sin il nivel d'emprima lingua. Quai vala er per la maturitad professiunala durant l'emprendissadi (MP 1).
• Scola professiunala commerziala Engiadin'Ota: da princip talian. Las emprendistas ed ils emprendists che han talian sco emprima lingua, absolvan talian sin il nivel d'emprima lingua e pon – en cas da basegn – frequentar ina lecziun supplementara d'instrucziun da sustegn en tudestg. A las emprendistas ed als emprendists che han absolvì la scola populara en rumantsch, vegn purschida ina lecziun supplementara da rumantsch per emna.

Tudestg sco lingua chantunala vegn promovì vinavant tar tut las emprendistas e tar tut ils emprendists, perquai che tudestg è definì sco lingua naziunala regiunala. Ultra da quai vegn purschì per las emprendistas ed ils emprendists che han la medema emprima lingua estra e la medema segunda lingua estra, ina instrucziun sin in nivel intenziunà pli aut (p.ex. talian per Italofons). Quai rinforza medemamain las cumpetenzas linguisticas da las emprendistas e dals emprendists. Cun agid d'ina lecziun supplementara vegnan promovids ils Italofons en grammatica tudestga ed ils Rumantschs en rumantsch ed en talian.

Concept da linguas garantescha cumpetitivitad sin il martgà da lavur
La promoziun da las linguas minoritaras chantunalas, las particularitads linguisticas e las relaziuns regiunalas sa differenzieschan da regiun a regiun. La realisaziun dal Concept da linguas en il Grischun tegna quint da quest fatg. «En la scola professiunala spezialisada sa scuntran emprendistas ed emprendists da differentas regiuns che han differentas furmaziuns preliminaras da lingua. Cun auzar il nivel per Rumantschs e per Italofons che han ina segunda lingua estra identica, vegnan dentant promovidas – tras il Concept da linguas fixà – er las cumpetenzas en las linguas minoritaras. La soluziun qua avant maun conceda a las emprendistas ed als emprendists bleras pussaivladads da tscherner ina via, e tant la permeabilitad sco er la cumpetitivitad sin il martgà da lavur restan mantegnidas», s'exprima il cusseglier guvernativ responsabel Jon Domenic Parolini.

Tenuta da princip positiva tar las gruppas d'interess
Er las gruppas d'interess s'expriman da princip en moda positiva davart la nova regulaziun. «En il rom da la refurma Emploiads da commerzi vegn il rumantsch promovì pli fitg – quai ans fa plaschair. A Glion vegnan purschidas dapli lecziuns da rumantsch ed a Samedan tuttina bleras sco oz», declera Diego Deplazes, secretari general da la Lia Rumantscha. Franco Milani, president da la Pro Grigioni Italiano, è s'exprimì sco suonda: «En il Grischun èn enconuschientschas dal talian tut en tut pli dumandadas ch'enconuschientschas da l'englais. Perquai deplorain nus ch'il talian n'è betg vegnì fixà sco emprima lingua estra. Positiv è però che per talian sco segunda lingua èn previsas dapli lecziuns d'instrucziun che per l'englais, e che per Italofons vegn talian instruì sin il nivel d'emprima lingua.» Areguard la cumpetitivitad sin il martgà da lavur beneventa er la presidenta da la Societad d'emploiads da commerzi secziun Svizra Sidorientala, Marlen Lecchino, la realisaziun dal Concept da linguas fixada: «En blers manaschis fa l'englais part dal mintgadi. Per che la cumpetitivitad sin il martgà e per che las pussaivladads da furmaziun supplementara restian vinavant intactas per las absolventas ed ils absolvents d'in emprendissadi, beneventain nus che l'englais è vegnì definì sco emprima lingua estra. Nus ans legrain ch'il rumantsch ed il talian chattan plinavant l'attenziun necessaria e vegnan promovids.»

Ultra dals manaschis d'emprendissadi ed ultra dals centers da curs intermanaschials èn er las scolas professiunalas spezialisadas pertutgadas da la revisiun da la furmaziun da basa commerziala. Ellas han l'incumbensa da realisar il Concept da linguas. Christoph Vesti, co-rectur da la Scola professiunala d'economia Cuira, s'exprima en chaussa sco suonda: «Nus essan cuntents che las duas linguas chantunalas rumantsch e talian sco er l'englais vegnan promovidas, sch'ins considerescha l'entir chantun, en moda adequata e tenor las relaziuns regiunalas specificas en il rom da la refurma Emploiads da commerzi. Gugent ans engaschain nus per ina realisaziun pedagogicamain raschunaivla dal Concept da linguas ed ans legrain da rinforzar er en l'avegnir las cumpetenzas linguisticas da las emprendistas e dals emprendists».

Infurmaziuns:

Cusseglier guvernativ dr. Jon Domenic Parolini, schef dal Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient, tel. +41 81 257 27 02 (cuntanschibel gievgia, ils 30 da zercladur 2022 da las 10.00 fin las 12.00, sco er venderdi, il 1. da fanadur 2022 da las 08.00 fin las 12.00), e‑mail Jondomenic.Parolini@ekud.gr.ch

Responsabladad: Regenza