LA REGENZA A LAS ABITANTAS ED ALS ABITANTS DAL CHANTUN GRISCHUN
Stimadas conburgaisas e stimads conburgais
Charas Grischunas e chars Grischuns
Chars giasts en il chantun Grischun
Las novitads quotidianas ans mussan cleramain, quant vulnerabla che nossa societad libra e democratica è. Nossas valurs cuminaivlas, sco la libertad, la pasch e la democrazia, na sa chapeschan betg da sez. Cun consternaziun e cun impussanza stuain nus guardar tiers, co che questas valurs vegnan violadas massivamain a l'ost da l'Europa. Partind da l'idea ch'ils temps da conflicts da guerra en l'Europa sajan passads, essan nus ussa dischillusiunads e stuain constatar, ch'ils panzers giran puspè, ch'i vegn puspè sajettà, ch'i vegnan puspè commess crims cunter l'umanitad e che la democrazia e la libertad vegnan puspè supprimidas en l'Europa.
Il Di da la Rogaziun federala è in di per sa fermar, per sortir dal mintgadi. Igl è in di per sa cunvegnir a las valurs cuminaivlas da noss pajais, e quai ordaifer ils cunfins religius e culturals. Igl è in di da la reconuschientscha. La renconuschientscha envers noss pajais ch'è sco ina chasa construida ed abitada da cuminanza cun in fundament che nus avain mess cuminaivlamain.
Ina convivenza paschaivla basegna valurs cuminaivlas, a las qualas tut ils commembers d'ina societad pon s'accordar e sa referir. Valurs cuminaivlas resultan da discussiuns, dal barat, da la chapientscha e da cumpromiss. Valurs cuminaivlas dovran dentant er ina vasta legitimaziun en la populaziun.
Tendenzas fundamentalisticas, extremissem e polarisaziuns èn ina smanatscha per nossa societad democratica e libra, che vegn protegida tras noss stadi da dretg. L'odi, manzegnas, l'engurdientscha, ambiziuns da pussanza e la scuidanza impedeschan la convivenza paschaivla, chaschunan devastaziuns, expulsiuns e suffrientschas umanas infinitas.
Sia impurtanza speziala ha il firà cuminaivel da la Rogaziun federala survegnì en Svizra l'onn 1848 cun la fundaziun dal stadi federal, suenter ina guerra liberala-conservativa resp. per part refurmada-catolica (Guerra da la Lia separatista). La Guerra da la Lia separatista è stada l'ultim conflict armà sin territori svizzer suenter in vi e nà durant var 50 onns. D'ina vart siemiavan ins d'in stadi centralistic cun ina regenza liberala, da l'autra vart glorifitgavan ins l'autodeterminaziun dals chantuns. Qua eran ins da l'opiniun che la cretta saja ina chaussa privata, là proclamavan ins ella sco incumbensa publica. Tendenzas fundamentalisticas e polarisantas da tuttas duas varts han la finala provocà la violenza e la guerra civila. Il Di da la Rogaziun federala dueva pia esser in di da festa che pudeva e che po vegnir celebrà da las commembras e dals commembers da tut las partidas e da tut las confessiuns en ina Svizra politicamain e confessiunalmain fitg fragmentada. Quest firà n'ha pia betg ina basa unicamain confessiunala, mabain cunzunt er statalpolitica: Il respect envers dissidentas e dissidents politics e confessiunals duess vegnir promovì.
Il Di da rogaziun n'è pia betg mo in usit pietus, mabain ha ina muntada bler pli profunda. El ans envida d'ans fermar e d'ans dumandar, tge che mintgina e mintgin da nus po far per la coesiun sociala. El ans envida da guardar las chaussas ina giada or da la perspectiva da las dissidentas e dals dissidents, quai per empruvar da chapir quellas e quels. Suenter passa dus onns cun il coronavirus èsi tant pli impurtant da s'avischinar in a l'auter e da far punts. Sche nus na faschain betg quai, smanatscha il privel da daventar esters in da l'auter. Ina societad polarisada è in bun terren per malchapientschas, per odi e per ostilitads. Vulgaritad e violenza remplazzan en ina societad polarisada il barat d'arguments ed il discurs.
Ils eveniments dals 6 da schaner 2021, cura ch'ina massa da la dretga ha attatgà il Capitol a Washington, il cor da la democrazia americana, duessan esser in'admoniziun per nus en l'Europa ed en Svizra. Tschintg victimas ed ina societad americana irritada èn restadas enavos. Gia durant il 19avel tschientaner han Alexis de Tocqueville e Karl Marx scrit independentamain in da l'auter: Ils Stadis Unids da l'America mussan il spievel da l'avegnir a l'Europa, al vegl continent. Sche omadus filosofs han raschun, dastgass la polarisaziun politica daventar il segn caracteristic dals onns 20 dal 21avel tschientaner.
Bain cler che nus en Svizra enconuschain ina politica dal cumpromiss instituziunalisà, cuntrari als Stadis Unids cun lur sistem da duas partidas. En la politica vegnan tut las forzas relevantas integradas en la procedura da decisiun; quai ha procurà e procura per ina tscherta coesiun sociala en Svizra. Ma er tar nus pegiurescha pli e pli il discurs. L'empatia sco er la prontezza da far cumpromiss van plaunsieu a perder. In dialog saun e cun respect e la procedura da chattar cumpromiss ch'è usitada en Svizra, paran da patir. La discussiun sco basa da nossa democrazia vegn remplazzada adina pli savens tras ina logica che cunfinescha l'ami da l'inimi. Sco ch'igl è sa mussà en intginas democrazias europeicas signifitga quai la midada d'in pluralissem animà ad ina polarisaziun senza chapientscha e senza cumpromiss.
Tge èsi da far per rumper la dinamica da la nauscha polarisaziun che ha cumenzà? Per far frunt a las tendenzas da la polarisaziun dovri in barat cun respect tranter ils umans e tranter las gruppas cun differentas opiniuns. Per il discurs e per il barat, èn necessaris spazis da dialog, nua ch'er las differenzas fundamentalas pon vegnir tematisadas. Tals spazis da dialog datti en famiglia sco er tranter amias ed amis, en la cuminanza dal vitg, en las uniuns, a la plazza da lavur, ditg curt: dapertut là, nua ch'i han lieu activitads socialas. En quest connex èsi medemamain impurtant e duessi star pli savens en il center da suttastritgar ils puncts cuminaivels che d'accentuar quai che separa.
Discussiunar davart ils problems, chapir meglier las opiniuns e las gruppas involvidas sco er tgirar in dialog tranter differentas partidas èn elements impurtants. Quai tut dovra dentant temp e dependa d'in grond dumber da facturs externs. Democrazia dovra temp, toleranza e dissens. Sche nus chapin quai, vegnan la polarisaziun e ses «amis» ad avair grev.
Per superar la polarisaziun stuain nus cumenzar er tar nus sezzas e sezs. Nus stuain laschar valair atgnas temas ed agens pregiudizis e nus ans stuain dar fadia d'identifitgar e da surmuntar questas temas e quests pregiudizis.
Cun il Di da la Rogaziun federala porscha la Confederaziun ina giada per onn in sustegn a sias abitantas ed a ses abitants, per ch'ellas ed els possian reflectar e sa cunvegnir a las valurs cuminaivlas sco er als puncts d'orientaziun cuminaivels ordaifer ils cunfins religius e culturals ed uschia rinforzar ils puncts cuminaivels ed indeblir quai che separa.
En num da la Regenza
Il president: Marcus Caduff
Il chancelier: Daniel Spadin
Agiunta:
Mandat da la Rogaziun federala 2022