L'activitad da gudogn da las dunnas sa differenziescha en plirs reguards da quella dals umens. Las dunnas lavuran pli savens a temp parzial ed occupan tendenzialmain posiziuns professiunalas pli bassas. Ultra da quai è la quota da gudogn da las dunnas pli pitschna che quella dals umens, la quota da dischoccupaziun è percunter pli gronda. Per lavurs equivalentas survegnan las dunnas pajas pli bassas – pli autas che las entradas èn, e pli gronda che la discriminaziun da paja è – e quai èn principalmain dunnas che lavuran en champs da lavur cun pitschnas pajas ed en relaziuns precaras.

Tenor il Schillingreport 2022 è il plafond da vaider tar las posiziuns directivas in pau s'avert. Uschia è la quota da dunnas en las direcziuns – almain en las 100 interpresas dal SMI – s'augmentada per 5 puncts procentuals a 19 pertschient. En ils cussegls administrativs è vegnida surpassada la valur directiva da 30 pertschient.

Cifras e fatgs

• Il nivel da scolaziun da las dunnas s'assimilescha adina pli fitg a quel dals umens; tar las generaziuns pli giuvnas è el equivalent.
• Las dunnas prestan passa 60 pertschient da la lavur betg pajada. Quai n'è betg sa midà.
• En la 2. pitga dal provediment professiunal han las dunnas pudì spargnar mo la mesadad dals dabuns tenor la LPP dals umens. Perquai èn las dunnas pertutgadas pli fitg da la povradad en la vegliadetgna.
• La paja da las dunnas per mais importa en media 1500 francs damain che quella dals umens.

Finamira

Tuttas e tuts survegnan il medem salari per la lavur equivalenta, independentamain da la schlattaina. Ellas ed els han las medemas schanzas da svilup e da carriera, quai sin basa da lur qualificaziuns e betg sin fundament da lur schlattaina. La participaziun equivalenta da las schlattainas a la lavur pajada e betg pajada è ina chaussa natirala, che vegn acceptada e sustegnida da medema maniera da dunnas ed umens, da patrunas e patruns sco er da lavurantas e lavurants. En la societad èn francadas las structuras che pussibiliteschan e che promovan la cumpatibilitad da la professiun cun la vita privata.

Vias a la finamira

Il post da stab preschenta models che pussibiliteschan l'egualitad da las schanzas. El encuraschescha las dunnas da restar tar la lavur pajada, ed ils babs da lavurar dapli a temp parzial e da surpigliar lavur (da tgira) betg pajada. El eruescha e numna ils dischavantatgs d'ina repartiziun ineguala per las dunnas ed ils umens.
Il post da stab sustegna ed encuraschescha las dunnas, tranter auter cun furmaziuns supplementaras, da cuntinuar sin lur via professiunala e da surpigliar posiziuns directivas. El cusseglia persunas singulas, firmas ed instituziuns en cas da discriminaziuns pervia da la schlattaina. El s'engascha per structuras d'assistenza cumplementaras a la famiglia.
Considerond che la mancanza da persunas spezialisadas daventa pli e pli acuta, vegni mussà, co che las patrunas ed ils patruns pon porscher a lur collavuraturas e collavuraturs ina meglra cumpatibilitad. Ultra da quai participescha el a consultaziuns tar projects da leschas chantunalas e federalas, che cumprovan la repartiziun ineguala da la lavur betg pajada cun dischavantatgs p.ex. per la garanzia en la vegliadetgna ed en il dretg fiscal. 

Cumpatibilitad

La cumpatibilitad da la professiun cun la vita privata è in element essenzial per l'egualitad ed in'exigenza dal temp. Betg mo persunas cun obligaziuns da famiglia, er talas cun interess privats, politics u sportivs, giavischan da pudair accordar lur munds da viver meglier in cun l'auter. Activitads ordaifer la professiun oriunda gidan plinavant essenzialmain a rinforzar las cumpetenzas ed a schlargiar l'orizont d'experientschas da las persunas.

Activitads e projects

• Cun il Plan d'acziun per l'egualitad en l'administraziun chantunala (egual21) ha il post da stab l'incumbensa d'eruir e da meglierar l'egualitad en l'administraziun chantunala sco patruna. A pli lunga vista duai il tema vegnir tractà vinavant sco plan d'acziun periodic, uschia ch'il project limità sa sviluppa ad in process d'optimaziun persistent cun structuras etablidas ed effizientas.
• Cun il project Diversity-gr vulan set organisaziuns, tranter auter il Post da stab per l'egualitad da las schanzas, francar a maun da fatgs, buns exempels ed impuls da reflexiun l'avertadad per la diversitad en la cultura da las firmas, rinforzar la collavuraziun ed il barat tranter ils differents acturs, sco las firmas, ils instituts ed il maun public, sco er francar las structuras e la cultura da la diversitad e da l'egualitad tranter dunnas ed umens en la vita professiunala a pli lunga vista en l'economia ed en spezial en la branscha tecnica.

• Cun il plan d'acziun «IPM en acziun» èn vegnids realisads trais projects parzials per rinforzar la cumpatibilitad en interpresas pitschnas e mesaunas en la Val dal Rain Grischuna, en las regiuns Alvra, Viamala e Surselva sco er en l'Engiadina. Cun agid dal program han las IPM dal Grischun pudì examinar e meglierar lur structuras favuraivlas per famiglias. Il project ha cumenzà l'onn 2010 ed ha durà fin l'onn 2021.  

Egualitad da las pajas

Tenor l'Uffizi federal da statistica (UST) han las dunnas gudagnà l'onn 2020 en media 19,5 pertschient damain ch'ils umens en l'economia generala. L'inegualitad da las pajas cumenza gia cun l'emprim engaschament. Fin ch'ina dunna va en pensiun, po la differenza da salari envers ils umens importar fin in mez milliun francs.

Analisa da l'egualitad da las pajas

Da nov oblighescha la Lescha d'egualitad las patrunas ed ils patruns cun 100 e dapli collavuraturas e collavuraturs, da far in'analisa da l'egualitad da las pajas, da laschar examinar questa analisa d'in post independent e d'infurmar las collavuraturas ed ils collavuraturs sco er las acziunarias ed ils acziunaris davart il resultat. La finamira è quella da far valair il dretg constituziunal che pretenda la medema paja per ina lavur equivalenta. Per examinar l'egualitad da las pajas dovran ils manaschis che han 50 e dapli collavuraturas e collavuraturs il modul 1 da Logib. Per ils manaschis che han 2 fin 49 collavuraturas e collavuraturs stat a disposiziun dapi l'onn 2021 il modul 2 da Logib. Uschia pon er firmas pli pitschnas controllar lur salaris cun instruments simpels.

 Activitads ed infurmaziuns

• Infurmaziuns per lavurantas e lavurants: Co sa defender cunter ina discriminaziun da pajas.
• Infurmaziuns per patrunas e patruns: La plattafurma Egualitad da las pajas da la Confederaziun infurmescha e furnescha ils fatgs ed ils tips ils pli impurtants. Cun Logib pon interpresas far in'analisa da l'egualitad da las pajas.
• La banca da datas «Decisiuns tenor la Lescha d'egualitad» cuntegna proceduras resp. cas da la Svizra, che sa basan sin la Lescha d'egualitad e/u sin il princip constituziunal da l'egualitad da las pajas.

Temp parzial e renta

L'onn 2022 avevan 58 pertschient da las dunnas ina lavur a temp parzial, dentant mo 19 pertschient dals umens (statistica federala). La lavur a temp parzial è pia ina caracteristica tipica da l'activitad da gudogn da las dunnas en Svizra, cun consequenzas negativas per las schanzas da far carriera, per la posiziun sin il martgà da lavur, per il provediment da vegliadetgna e per bler auter. Per meglierar la situaziun finanziala da las dunnas en il provediment da vegliadetgna e per las distgargiar da la lavur betg pajada, ston ils umens vegnir motivads da prestar dapli lavur betg pajada, eventualmain sin donn e cust da lur activitad da gudogn pajada.

 In model paritar, nua che las dunnas ed ils umens lavuran en media almain 70 pertschient, sa paja en la vegliadetgna – sco er en cas d'in divorzi. Ma sch'i resultan in pitschen grad d'occupaziun, in divorzi ed in reglament disfavuraivel da la cassa da pensiun, n'obtegnan ins betg il minimum d'existenza (3100 francs per persunas singulas e 4500 francs per pèrs). Consequentamain ston cunzunt las dunnas retrair en la vegliadetgna pli e pli prestaziuns supplementaras a la AVS.

Recumandaziuns

• Las dunnas ed ils umens duain s'occupar a temp da las consequenzas a lunga vista che lur decisiuns da gudogn han per la prevenziun da vegliadetgna. Quai che para d'esser il mument ina buna soluziun, po daventar in problem a chaschun dal pensiunament.
• Las patrunas ed ils patruns duain garantir l'egualitad da las pajas, evitar pensums minimals ed amplifitgar la purschida da models da temp da lavur flexibel per umens e dunnas sin tut ils stgalims ierarchics.

• Las cassas da pensiun duain cumplettar lur rapport da gestiun cun datas specificas per las schlattainas, per che la repartiziun da las schlattainas daventia visibla en connex cun las prestaziuns obligatoricas e surobligatoricas.
• La Confederaziun, ils chantuns e las vischnancas duain finanziar structuras dal di cumplementaras a la famiglia, ch'èn pajablas, che stattan a disposiziun en l'entir pajais e che han ina concepziun flexibla.
• Il parlament federal ed ils parlaments chantunals duain conceder la deducziun cumplaina dals custs per la tgira cumplementara a la famiglia ed introducir la taxaziun individuala, per evitar impuls negativs da l'activitad da gudogn da las dunnas.

Activitads ed infurmaziuns

• Cussegliaziuns professiunalas per persunas da 40 onns e pli veglias, per s'orientar da nov, per trair a niz fermezzas u per garantir il futur professiunal: Viamia.ch
• «Inegualitads en il provediment professiunal svizzer ed opziuns d'agir», expertisa giuridica da la CSDE, 2021
• «Teilzeitarbeit und Rente: Unsere Altersvorsorge hat ein ausgezeichnetes Gedächtnis», resumaziun d'in studi dal IDHEAP, per incumbensa da la CSDE, 2016

Lavur betg pajada

Ina repartiziun eguala da la lavur pajada e da la lavur betg pajada tranter ils umens e las dunnas è ina premissa per l'egualitad da las schlattainas. Fin che la lavur betg pajada vegn ademplida cunzunt da las dunnas e fin ch'ils umens stattan plainamain a disposiziun sco lavurants, na resulta betg in access egual da las dunnas al martgà da lavur pajada.

 La lavur da tgira è il provediment e la tgira da conumans. La pli gronda part da la lavur da tgira betg pajada resulta en las chasadas privatas. Pli fitg che mintga auter champ da l'economia e da la lavur è la lavur da tgira marcada da relaziuns asimmetricas tranter las schlattainas. Tenor il UST s'occupavan las mammas en chasadas da pèrs l'onn 2020 en media 52,3 uras per emna da lavurs da tegnairchasa e da famiglia, ils babs percunter mo 31,7 uras.

 Er ils umens vulan passentar dapli temp cun lur uffants e sa participar dapli al sustegn da confamigliars malsauns. Dapi l'onn 2010 è il temp che vegn duvrà per la lavur da tegnairchasa e da famiglia s'augmentà tar ils umens per 5,2 e tar las dunnas per 1,2 uras tenor il UST. A medem temp è l'activitad da gudogn dals umens sa reducida per 4,2 uras, tar las dunnas è ella s'augmentada per 2,7 uras.

Ils dischavantatgs da la lavur da tgira betg pajada pon esser gravants per las persunas che la prestan: schanzas pli pitschnas sin il martgà da lavur, renconuschientscha mancanta da las qualificaziuns, garanzia sociala insuffizienta, damain pussaivladads da scolaziun, cementaziun da rollas socialas u er ina ristga da povradad pli gronda.

 Activitads ed infurmaziuns

• Document da posiziun davart la lavur da tgira betg pajada en la Svizra Orientala ed en il Liechtenstein, Conferenza per l'egualitad da las schanzas da la Svizra Orientala e dal Liechtenstein (2022)
• «Fairplay-at-home.ch», infurmaziuns e cussegls pratics per ina repartiziun gista da la lavur betg pajada
• Barometer naziunal da l'egualitad 2021, focus sin l'activitad da gudogn e sin la lavur da tgira betg pajada, Conferenza svizra da las delegadas e dals delegads a l'egualitad tranter dunnas ed umens
• Care – s'occupar dals umans, Uffizi federal per l'egualitad tranter dunna ed um (2017)
• «Arranschaments da la tgira privata en Svizra – ina sfida per l'egualitad», Program naziunal da perscrutaziun PNP 60 (2014)
• CareInfo, plattafurma d'infurmaziun e da barat per migrantas da tgira, patrunas, patruns e persunas spezialisadas