Da differentas varts vegni adina puspè menziunà ch'i sajan avant maun memia paucs meds finanzials per mantegnair las vias dal chantun. Sch'ils meds finanzials disponibels vegnissan impundids en moda effizienta, gist cun spargnar tar las construcziuns artifizialas, pudess ins impedir quest fatg.
En blers lieus pon ins observar ch'i vegnan realisads – en la construcziun da vias – embelliments estetics u visiuns da planisaders, e quai cun gronds custs da material e da finanzas. Qua sa tschenta inevitablamain la dumonda, sch'i sto propi adina esser il maximum da qualitad e d'estetica u sche betg plitost la relaziun dals custs e dal niz duess servir sco finamira.
Sco exempel vuless jau metter en dumonda dus objects, senza far pretensiuns da cumplettadad. In da quels sa chatta en Engiadina bassa. I sa tracta da la sanaziun da la via da Susch a Scuol. Per lung da questa via èn vegnids realisads – da la vart da la val – mirs da crappa rutta. En il meglier cas pon quests mirs vegnir contemplads nà da l'autra vart da la val da pedunas e da peduns.
Il segund exempel è Serneus – Mezzaselva. Là vegnan construids mirs da crappa rutta sin plirs kilometers. I vegn erigì in mir da betun e quel vegn vestgì cun crappa natirala. Pia er qua custs enorms, mo per eventualmain observar tschertas reglas esteticas.
Dumondas
1. Po la regenza far indicaziuns davart obligaziuns legalas da talas soluziuns da luxus?
2. Existan en la pratica criteris fixs per decider davart talas construcziuns artifizialas?
3. Quant auts èn ils custs per l'entira construcziun da vias dal chantun, inclusiv la part da las vias naziunalas, che vegnan impundids per embelliments estetics?
4. È la regenza pronta da definir sco finamira en emprima lingia la rentabilitad e betg la giavischaivladad d'in project, e tge mesiras ha ella l'intenziun da prender per metter ina fin a questas stentas da luxus?
Cuira, ils 21 da mars 2012
Zweifel-Disch, Niggli-Mathis (Grüsch), Jaag, Casanova-Maron, Engler, Fontana, Furrer-Cabalzar, Giacomelli, Hartmann (Cuira), Heiz, Holzinger-Loretz, Jenny, Koch (Igis), Kunz (Cuira), Marti, Meyer-Grass, Michel, Nick, Pfäffli, Righetti, Troncana-Sauer, Waidacher, Wieland, Müller (Haldenstein), Patt
Resposta da la regenza
Tge che vegn giuditgà sco bel, raschunaivel, necessari u luxurius, dependa per ina buna part da la percepziun subjectiva da mintga singula persuna. La construcziun da vias na fa naginas excepziuns en quest reguard. Effectivamain èsi plinavant uschia che blers stabiliments pli vegls, ma er pli actuals èn enconuschents sco degns da vegnir mantegnids resp. schizunt sco ovras exemplaricas u sco monuments. Quests objects n'èn per regla betg ovras planisadas minimalmain ed uschè favuraivlamain sco pussaivel. Quai è per exempel il cas tar vias da pass (Alvra, San Bernardin) u tar singulas ovras (punt da Salgina, Viamala e.u.v.).
Davart las dumondas concretas s'exprima la regenza sco suonda:
1. Tant la lescha federala sco er la lescha chantunala davart la protecziun da la natira e da la patria obligheschan il chantun da procurar – ademplind sias incumbensas – ch'il maletg genuin da la cuntrada e dals lieus vegnia schanegià e ch'el vegnia mantegnì senza restricziuns, nua ch'igl ha in interess general predominant vi da quests maletgs. Questa obligaziun vala independentamain da l'impurtanza d'ina cuntrada. Plinavant exista in inventari da las vias da communicaziun istoricas che fa prescripziuns concretas en cas singuls. Betg mo en la construcziun da vias mussan las experientschas che dapli materialias natiralas che vegnan applitgadas e meglier che in'ovra s'integrescha en ils conturns. Elements revestgids cun crappa dattan main en egl ch'elements da betun natiral. Mirs da sustegn che vegnan revestgids cun crappa servan ad integrar meglier las ovras en la cuntrada ed uschia ad ademplir las pretensiuns federalas envers la concepziun d'edifizis e da stabiliments.
Mirs da sustegn èn in element fitg pregnant. Gia il cumenzament dal 19. tschienta-ner, cur che las emprimas vias artifizialas èn vegnidas construidas, eran els ina cumponenta indispensabla e determinanta da la construcziun da vias. Quests mirs, che vegnivan construids il pli savens a sitg (senza maulta), han pussibilità da construir er en il terren difficil. Oz vegn quest gener da mirs considerà per gronda part sco bel ed er sco enritgiment da la cuntrada. Bleras parts da la rait da vias dal Grischun figureschan perquai er en l'inventari da las vias da communicaziun istoricas. Da princip exista per ovras novas l'obligaziun da puspè adattar la structura ed il material dals mirs da sustegn a lur furma d'apparientscha oriunda. Quai è stà il cas tar ils dus exempels en Engiadina bassa ed en il Partenz ch'èn vegnids menziunads en la dumonda. Dal rest n'èn revestgiments da crappa betg primarmain mo spirs embelliments. Els protegian er elements da betun structurals cunter influenzas da l'aura e da substanzas nuschaivlas, quai che ha in effect positiv sin la durada da vita da questas ovras exponidas.
2. Gia avant 20 onns ha la publicitad discutà intensivamain la dumonda, co che las surfatschas dals mirs da sustegn duain esser concepidas. Da quel temp vegnivi renfatschà a l'uffizi da construcziun bassa ch'el negligeschia la substanza architectonica istorica dals singuls trassés da via en cas da construcziuns novas. Sin quai ha l'uffizi da construcziun bassa incumbensà in biro d'inschigneria spezialisà da cumpilar reglas per la concepziun dals mirs da sustegn. En quest connex n'èn betg mo vegnids resguardads aspects tecnics ed economics, mabain da nov er aspects estetics ed istorics. Questas reglas servan dapi lura sco basa per projectar e per realisar mirs da sustegn. Ellas èn sa cumprovadas. Per differents trassés da via da la rait da vias chantunalas existan concepts da mirs. Areguard il revestgiment da crappa da mirs novs è la situaziun da partenza istorica sin in tschert traject d'in trassé da via in criteri da decisiun central.
3. Indicaziuns concretas davart ils custs da revestgiments da crappa sin l'entira rait grischuna da vias chantunalas e naziunalas na pon betg vegnir fatgas. En quels cas, nua ch'il revestgiment da crappa po vegnir erigì a medem temp sco il mir da betun, na resulta dal rest dentant betg ina differenza da custs pli gronda. D'in mantè da betun natiral poi vegnir desistì, ed i vegn applitgà in betun da pli pitschna qualitad.
4. Tenor in studi da la confederaziun n'èn ils facturs che chatschan ad aut ils custs da la construcziun da vias betg las normas tecnicas e las prescripziuns legalas per la protecziun da la natira e da la cuntrada, mabain las pretensiuns da la societad envers las vias. Sche la regenza resguardass en emprima lingia la rentabilitad d'in project, n'avessan tut ils tunnels da sviament e numerus ulteriurs projects nagina schanza da vegnir realisads. Per punts pli grondas pretendan las regiuns e las vischnancas pertutgadas sco er la populaziun pertutgada savens ch'i vegnia fatga – analogamain a projects d'edifizis – ina concurrenza da projects, nua ch'ils custs na pon betg esser il criteri da decisiun il pli relevant.
La regenza sa stenta vinavant da resguardar en il rom da sia consideraziun dals interess commensuradamain las differentas pretensiuns ed ils divers giavischs en la construcziun da vias. L'uffizi da construcziun bassa ha da sia vart l'ordinaziun da valitar – en spezial tar mirs da sustegn betg visibels da la vart da la val – pli fitg ils aspects economics ch'ils aspects istorics ed estetics.
29 da zercladur 2012