Nus tuts essan dependents dal traffic public e dal traffic privat da la viafier e sin via. Il traffic chaschuna sfurzadamain canera. La grevezza da canera che deriva dal traffic è daventada ina da las pli grondas grevezzas per l'ambient. Tenor publicaziuns da la confederaziun èn pertutgads en Svizra circa 1.3 milliuns umans da canera da traffic sproporziunada.
En il Grischun è la populaziun da la Val dal Rain grischuna pertutgada spezialmain ferm da la canera dal traffic sin via u dal traffic da la viafier. Questa grevezza da canera vegn chaschunada mo per part dal traffic regiunal, mabain en ina dimensiun bler pli gronda dal traffic da transit. Tras quai sa diminuescha adina pli fitg la qualitad da viver en la Val dal Rain grischuna.
En il territori da las vischnancas da Favugn e da Domat èn vegnidas realisadas gia avant onns mesiras da protecziun cunter la canera. En las regiuns dal Signuradi, dals Tschintg Vitgs e da Cuira ch'èn exponidas a grevezzas da traffic anc pli grondas mancan talas mesiras anc adina per gronda part. En quest connex vegni fatg valair che las immissiuns da canera las pli grondas na surpassian per regla betg las valurs da norma. Questa observaziun è faussa. Il livel permanent da canera che vegn chaschunada da la via e da la viafier mulesta la populaziun en quests territoris numnadamain bler dapli che las immissiuns da canera las pli grondas ch'èn da curta durada. En l'interess da la qualitad d'abitar en la Val dal Rain grischuna ston perquai vegnir prendidas e realisadas urgentamain mesiras per cumbatter la canera che deriva dal traffic sin via e dal traffic da la viafier.
Igl è evident che la gronda part da las immissiuns da canera en la Val dal Rain grischuna deriva da la via naziunala e da las Viafiers federalas svizras (VFF). Perquai che la confederaziun è responsabla per quai, vegni spetgà ch'ella e che las VFF surpiglian la gronda part dals custs per las mesiras da protecziun necessarias cunter la canera. Ils custs restants stuessan vegnir pajads dal chantun e da las vischnancas.
La regenza vegn incumbensada da planisar – ensemen cun las vischnancas – mesiras da protecziun cunter la canera per la Val dal Rain grischuna e da realisar quellas pass per pass sco er da s'engaschar che la confederaziun e las VFF surpiglian ina gronda part dals custs.
Cuira, ils 19 d'october 2010
Davaz, Nigg, Koch (Landquart), Brandenburger, Casutt, Dudli, Felix, Gasser, Geisseler, Hardegger, Holzinger-Loretz, Jeker, Kappeler, Kasper, Kollegger (Cuira), Krättli-Lori, Kunz (Fläsch), Kunz (Cuira), Marti, Michael (Donat), Nick, Niederer, Noi-Togni, Parolini, Thöny, Troncana-Sauer, Vetsch (Claustra Vitg), Zanetti, Candrian, Hensel
Resposta da la regenza
Tras canera da traffic sproporziunada daventan ils umans malsauns. La dumonda, sche la canera è sproporziunada, vegn examinada cun cumparegliar la grevezza da canera effectiva cun las limitas da canera. La lescha davart la protecziun da l'ambient (LPAmb) e l'ordinaziun davart la protecziun cunter canera (OPC) enconuschan trais differentas limitas da grevezza da canera: valurs da planisaziun (VP), limitas d'immissiuns (LI) e valurs d'alarm (VA). Pli grond ch'il grad da sensibilitad da canera d'ina zona d'utilisaziun è, e pli autas che las limitas da canera èn. Las LI marcheschan il cunfin da la nuschaivladad u da la mulesta d'immissiuns da canera. Stabiliments ch'èn essenzialmain responsabels che las LI vegnan surpassadas ston vegnir sanads. Sanar vul dir reducir la grevezza da canera sut las LI. Ils custs da la sanaziun ston vegnir surpigliads da la proprietaria u dal proprietari dal stabiliment. Per las vias naziunalas e per las viafiers (Viafiers federalas e Viafier retica) è cumpetenta la confederaziun, per las vias chantunalas e per las vias da colliaziun il chantun, per las vias communalas la vischnanca. La sanaziun sto prevair en emprima lingia mesiras a la funtauna u a la via da derasaziun. L'installaziun da fanestras isoladas cunter la canera vi d'edifizis n'è betg ina mesira da sanaziun per propi, perquai che las fanestras na reduceschan betg la canera, mabain protegian mo ils locals d'abitar e da durmir. Ord vista dal cumbat cunter la canera è l'installaziun da talas fanestras mo ina mesira da reserva, sch'i n'è betg pussaivel da sanar la canera a la funtauna. Cunzunt entaifer ils vitgs, nua che la plazza per paraids da protecziun cunter la canera è stgarsa u nua che la protecziun dal maletg dal lieu na giavischa betg talas paraids, vegnan las fanestras isoladas cunter la canera savens consideradas sco suletta pussaivladad per proteger ils umans cunter canera sproporziunada, cumbain che cuvridas da la via che chaschunan pauca canera u mesiras vi dals vehichels reducissan en moda pli efficazia la canera a la funtauna.
En la Val dal Rain grischuna ha la A13 per ordinari ina pulit gronda distanza dals abitadis. Ella observa actualmain bunamain dapertut las LI, perquai ch'igl èn vegnidas construidas differentas paraids da protecziun cunter la canera (p.ex. a Zizers, a Haldenstein ed a Cuira). Las paraids da protecziun cunter la canera per lung da la A13 a Favugn èn vegnidas construidas sco mesira preventiva da protecziun cunter la canera avant che la LPAmb e la OPC èn entradas en vigur – pia avant che las limitas da grevezza èn vegnidas relaschadas. Las paraids da protecziun a Domat èn per part stadas necessarias per observar las limitas da canera, perquai che la A13 passa datiers dad edifizis existents. Per part ha il chantun construì "voluntarmain" questas paraids, perquai ch'i na fiss uschiglio betg stà pussaivel d'engrondir la A13 a quatter vials. Sin basa da la lescha n'èsi actualmain strusch avant maun in basegn da sanaziun per lung da la A13. Actualmain vegnan las vias naziunalas sanadas architectonicamain tras la confederaziun (uffizi federal da vias [UVIAS]). En quest connex vegn controllada er la protecziun cunter la canera. En tscherts puncts èn pussaivlas meglieraziuns; programs pli gronds da protecziun cunter la canera n'èn betg previs. Cun las explicaziuns en l'incumbensa Davaz concernent la A13 po la regenza ir d'accord, uschenavant ch'er quella canera da traffic che observa las LI vegn resentida da blera glieud sco sproporziunada. Plinavant valan las limitas da canera mo per locals sensibels a canera, betg dentant en il liber.
Las Viafiers federalas e la Viafier retica vulan reducir massivamain la grevezza da canera a la funtauna tras il diever da material rullant che chaschuna pauca canera. Il material rullant da la Viafier retica vegn actualmain sanà (remplazzament dals cugns dals frains e da las rodas). Tar ils vaguns da persunas duai questa sanaziun esser terminada previsiblamain la fin da l'onn 2011. En territoris, nua che las LI vegnan anc adina surpassadas suenter questa sanaziun, duai avair lieu ina sanaziun architectonica cunter la canera, e sin basa da l'uschenumnà index dals custs e dal niz vegni alura decidì da construir paraids da protecziun cunter la canera u d'installar fanestras isoladas cunter la canera. Per constatar, sche las LI vegnan surpassadas u betg, vegn duvrà en l'entira Svizra l'uschenumnà plan d'emissiuns ch'è vegnì approvà dal cussegl federal. Quest plan correspunda al stadi dal traffic da l'onn 2015 cun il material rullant sanà. La sanaziun dal traject Landquart – Cuira è vegnida projectada ed exponida da las Viafiers federalas per omaduas viafiers (Viafiers federalas e Viafier retica). A Cuira èn paraids da protecziun cunter la canera previsas mo a l'ost dals binaris. Plinavant èn planisadas vi d'intgins edifizis fanestras isoladas cunter la canera.
La regenza na vesa nagina pussaivladad d'incitar la confederaziun da prender u da sa participar a mesiras da protecziun cunter la canera vi da las vias naziunalas u vi da las viafiers, sche la lescha na pretenda betg talas mesiras. Quai è er sa mussà vi da l'exempel da la dischlocaziun dal vial nord sper Trimmis. Là ha il chantun pretendì ch'il stabiliment stoppia observar las VP sco nov stabiliment – uschiglio stoppian vegnir prendidas mesiras preventivas. Quai ha il UVIAS dentant refusà cun l'argument ch'i sa tractia d'ina midada essenziala d'in stabiliment existent e ch'i stoppian vegnir observadas mo las LI. L'approvaziun dal plan tras il departament cumpetent (departament federal per ambient, traffic, energia e communicaziun [DATEC]) manca dentant anc. Sche las vischnancas fissan prontas da finanziar mesiras preventivas da protecziun cunter la canera che permettessan da proteger la populaziun en moda pli vasta cunter la canera mulestusa, na po la regenza betg giuditgar.
La regenza vegn a s'engaschar tar la confederaziun, per che quella prevesia mesiras da protecziun cunter la canera per lung da la A13 sco part integrala dal project per la sanaziun dal tunnel dal Gottard, sch'ina gronda part dal traffic dal Gottard duess vegnir svià durant plirs onns sin la A13.
En quest senn restrenschì è la regenza pronta d'acceptar l'incumbensa.
12 da schaner 2011