Tenor l'art. 36 cifra 3 CC elegia il cussegl grond las commembras ed ils commembers da la dretgira chantunala e da la dretgira administrativa. Tenor l'art. 57 da la lescha davart il cussegl grond ston las fracziuns per regla vegnir resguardadas confurm a lur fermezza. L'ulteriura procedura electorala è reglada en l'art. 22 LOG. Tenor questa disposiziun publitgescha la cumissiun dal cussegl grond ch'è cumpetenta per la giustia uffizialmain las plazzas che vegnan libras. Suenter examinescha ella la qualificaziun persunala e professiunala da las candidatas e dals candidats e fa ina recumandaziun per mauns dal cussegl grond. Tar l'elecziun sto il cussegl grond la finala resguardar adequatamain las trais linguas uffizialas dal chantun.
Perquai ch'i sto vegnir resguardada la fermezza da las fracziuns, èn las elecziuns da las derschadras e dals derschaders er anc oz elecziuns politicas. La publicaziun uffiziala prescritta, che ha er lieu per blers daners en gasettas extrachantunalas, sugerescha percunter ina procedura nunpolitica averta. Quai cun la consequenza che la cumissiun per giustia e segirezza è confruntada cun annunzias da persunas che fissan persunalmain e professiunalmain adattadas, che n'han politicamain dentant naginas schanzas. Tuttina ston vegnir organisadas audiziuns e la finala fatgas recumandaziuns per mauns dal cussegl grond.
Da menziunar èsi che las candidatas ed ils candidats na ston – tenor la situaziun giuridica vertenta – betg sa suttametter exnum a la procedura da selecziun. Er suenter la scadenza dals termins numnads en la publicaziun e schizunt guntgind la cumissiun per giustia e segirezza pon las fracziuns proponer al cussegl grond persunas per l'elecziun.
La procedura actuala cun la publicaziun uffiziala è pia ina farsa. Ella sforza la cumissiun per giustia e segirezza d'impunder fitg bler temp e fitg blera lavur. Da candidatas e da candidats che han las qualificaziuns persunalas e professiunalas vegn questa procedura resentida cun raschun sco malgista.
Occupond las dretgiras chantunalas cun resguardar la fermezza da las fracziuns d'ina vart e las linguas da l'autra vart, ha il chantun Grischun fatg bunas experientschas. Per in'evaluaziun raschunaivla tras la cumissiun per giustia e segirezza n'è la publicaziun uffiziala dentant betg cunvegnenta. Consequentamain sto ella vegnir abolida e remplazzada tras ina regulaziun, tenor la quala las fracziuns – che fan valair il dretg sin in sez – ston inoltrar lur propostas per mauns da la cumissiun per giustia e segirezza. Pir suenter ch'ella ha survegnì las propostas, sto la cumissiun per giustia e segirezza examinar la qualificaziun persunala e professiunala da las candidatas e dals candidats.
La regenza vegn supplitgada da preschentar al cussegl grond ina missiva per midar correspundentamain la procedura electorala da l'art. 22 LOG.
Cuira, ils 19 d'october 2011
Cavegn, Kollegger (Cuira), Caduff, Aebli, Albertin, Bondolfi, Buchli-Mannhart (Stussavgia Plaz), Caluori, Candinas, Casty, Casutt-Derungs, Clalüna, Conrad, Dermont, Dosch, Engler, Fallet, Fasani, Geisseler, Gunzinger, Heiz, Hitz-Rusch, Jeker, Joos, Kleis-Kümin, Koch (Tumein), Kollegger (Malix), Kunz (Fläsch), Kunz (Cuira), Mani-Heldstab, Märchy-Caduff, Michael (Donat), Nick, Niederer, Niggli-Mathis (Grüsch), Papa, Parolini, Parpan, Rathgeb, Sax, Steck-Rauch, Stiffler (Tavau Plaz), Stiffler (Cuira), Tenchio, Tomaschett (Breil), Tomaschett-Berther (Trun), Zanetti, Calonder, Cortesi, Derungs, Liesch
Resposta da la regenza
La procedura electorala vertenta – en spezial la publicaziun uffiziala da las plazzas da derschadras e da derschaders libras tar la dretgira chantunala e tar la dretgira administrativa – è vegnida introducida en il rom da l'optimaziun da l'organisaziun giudiziala chantunala (refurma da la giustia 2, missiva carnet nr. 6/2006-2007, p. 491 s.). Suenter che quasi tut las partidas eran s'exprimidas en la consultaziun a favur d'ina publicaziun uffiziala da las plazzas da derschadras e da derschaders libras, è questa novaziun vegnida approvada senza discussiuns en la debatta parlamentara. Er a chaschun da la revisiun totala formala da la lescha davart l'organisaziun giudiziala en il rom da la realisaziun dals cudeschs da procedura penala e civila svizzers sin il stgalim da la lescha l'onn 2010 è la procedura electorala vegnida approvada senza discussiuns. Discussiuns hai mo dà omaduas giadas pervia da la dumonda, sche ed en tge furma che las linguas chantunalas uffizialas stoppian vegnir resguardadas tar l'occupaziun da las plazzas da derschadras e da derschaders (cf. PCG 2006/2007, p. 224 ss. e PCG 2009/2010, p. 863 ss.). Publicaziuns uffizialas han gì lieu duas giadas fin ussa, numnadamain l'onn 2008 per l'elecziun da las commembras e dals commembers da la dretgira chantunala e da la dretgira administrativa per la perioda d'uffizi 2009 fin 2012 suenter la reorganisaziun sco er l'onn 2011 a chaschun d'ina elecziun substitutiva d'in commember da la dretgira chantunala.
La giustia tutga tar las incumbensas centralas d'in stadi. Sco terza pussanza sper la legislativa e sper l'executiva è ella ina part dal princip da la separaziun da las pussanzas. En in stadi da dretg democratic giogan las dretgiras ina rolla impurtanta per il mantegniment da l'urden giuridic e da la pasch giuridica. Autas èn perquai er las pretensiuns organisatoricas e structuralas envers la giustia ed envers las singulas dretgiras d'ina vart sco er las pretensiuns professiunalas e persunalas envers las singulas derschadras ed envers ils singuls derschaders da l'autra vart. L'independenza da la giustia pretenda che las dretgiras sajan cumponidas en moda equilibrada. L'art. 57 da la lescha davart il cussegl grond concretisescha questa pretensiun per l'elecziun da las commembras e dals commembers da la dretgira chantunala e da la dretgira administrativa. La qualitad da la giurisdicziun pretenda plinavant che las qualificaziuns professiunalas e persunalas da las candidatas e dals candidats stettian en il center da l'elecziun. Quai vegn garantì il meglier, sche las elecziuns da las derschadras e dals derschaders èn transparentas; la publicitad necessaria po vegnir garantida tras elecziuns dal pievel (sco tar las dretgiras districtualas) u tras publicaziuns uffizialas (sco tar la dretgira chantunala e tar la dretgira administrativa). Tut tenor la constellaziun n'èsi betg exclus che las pretensiuns envers la giustia en general e che las abilitads professiunalas e persunalas da las candidatas e dals candidats pon star en ina tscherta relaziun da tensiun en il cas singul, vul dir a chaschun d'ina elecziun concreta. Las experientschas da la confederaziun e da numerus chantuns mussan cleramain ch'ina publicaziun uffiziala da las plazzas da derschadras e da derschaders libras e che l'elecziun da las derschadras e dals derschaders tras in parlament n'excludan insumma betg ina l'autra.
Ils princips d'ina buna legislaziun pretendan ina tscherta cuntinuitad da l'urden giuridic. Da midar disposiziuns legalas curt suenter ch'ellas èn entradas en vigur u pervia d'eventuals dischavantatgs en in cas singul concret è da refusar sut quest aspect. Plinavant n'èsi betg giustifitgà ch'il legislatur reageschia gia sin ina singula procedura ch'è eventualmain nuncuntentaivla. A la cumissiun dal cussegl grond ch'è cumpetenta per la procedura statti natiralmain liber d'examinar l'emprim ina giada, sche e quant enavant che la procedura electorala per las dretgiras chantunalas po vegnir optimada senza reveder la lescha. Ina part da questa examinaziun pudess er esser il caracter liant da la procedura da selecziun. Sche la cumissiun arrivass al resultat ch'i na sa laschassan cuntanscher naginas meglieraziuns cun questa via, stuess vegnir examinada l'entira procedura electorala, inclusiv l'autoritad electorala. Tenor l'avis da la regenza fissi fauss da tematisar mo in aspect, pia la publicaziun uffiziala.
Sin basa da las experientschas fatgas fin ussa n'exista er la regenza nagin basegn d'agir sin il stgalim da la lescha. Per quests motivs propona la regenza da refusar l’incumbensa.
11 da schaner 2012