La tgira da monuments è suttamessa al departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient e tutga tar l'uffizi da cultura, l'uffizi per il svilup dal territori al dal departament d'economia publica e fatgs socials ed il departament da construcziun, traffic e selvicultura administrescha l'uffizi da construcziun auta e bassa sco er l'uffizi forestal.
Ch'ils differents secturs da construcziun èn affiliads a differents departaments stgaffescha per las architectas ed ils architects sco er per las planisadras ed ils planisaders da tut ils stgalims ina birocrazia nunnecessaria en lur lavur da mintgadi e cuntegna cuntradicziuns evitablas. Questa situaziun nuncuntentaivla creescha lavur supplementara; quai impedescha svilups, retardescha e schizunt decuraschescha patrunas e patruns da construcziun ed investidras ed investiders pussaivels. Sch'i duai vegnir profità da las sinergias, sch'i duai vegnir promovida la rentabilitad en quest sectur essenzial e sche la construcziun duai vegnir promovida er en sia dimensiun culturala, ston ins empruvar da cuntanscher ina redistribuziun entaifer ils 3 departaments.
I na dat nagina architectura senza planisaziun dal territori, i na dat er nagina planisaziun dal territori senza architectura. La planisaziun dal territori vegn ad esser l'incumbensa centrala dals proxims 20 onns. Quai ch'ins ha manchentà sto vegnir prendì suenter, circumstanzas specificas ston vegnir resguardadas. Ponderaziuns economicas èn obligatoricas ed èn ina cumponenta natirala da l'architectura sco er da la planisaziun e dal svilup dal territori. La situaziun actuala impedescha questa colliaziun natirala. La collavuraziun da la tgira da monuments cun l'uffizi da cultura considerain nus sco fitg impurtanta, gea schizunt sco essenziala. Ma la tgira da monuments na sto betg exnum esser affiliada a quest departament. Eventualmain pon ins, sch'ins colliescha la tgira da monuments e l'uffizi da construcziun auta e bassa in cun l'auter, far frunt a l'evidenta mancanza da persunal en la tgira da monuments, perquai ch'ins è sut in tetg e perquai ch'ins è pli flexibel. La tgira da monuments actuala na s'occupa betg mo da singuls edifizis. Las cumposiziuns u tschertas dumondas spezialas che creeschan identitad giogan medemamain ina rolla. Ina stretga collavuraziun cun ils uffizis da construcziun auta e bassa incl. cun la planisaziun dal territori fan qua dapli senn. La tgira da monuments ha tschertgà l'onn passà planisaders dal territori e nagins tgiraders da monuments u istorichers d'art, perquai ch'igl è raschunaivel ch'er planisaders lavurian per la tgira da monuments. Vus vesais: Qua pudess ins profitar da sinergias e meglierar las structuras chantunalas. Stringentamain sto vegnir pussibilità in lavuratori d'ideas cun architectas ed architects, cun planisadras e planisaders dal territori sco er cun tgiradras e tgiraders da monuments sut in tetg en il medem departament. Quai creescha evidentamain sinergias. Ina stretga cooperaziun cun l'uffizi da construcziun auta e bassa è la premissa per in svilup raschunaivel en il chantun Grischun.
Nus considerain l'entira economia da construcziun cun ses potenzials economics, culturals dentant er persistents sco sectur essenzial per il chantun. Da la cultura architectonica, dal turissem, dal svilup dal territori fin al mantegniment ed a la tgira da nossa substanza architectonica istorica ha la construcziun in connex intern. Gist en temps d'ina situaziun economica precara considerain nus l'utilisaziun dals potenzials ch'èn avant maun sco obligatorica e sco profit per tut las instanzas participadas.
Dumondas a la regenza:
1. Pudais Vus As imaginar d'affiliar en il futur l'uffizi per il svilup dal territori e la tgira da monuments al departament da construcziun ed essas Vus pronts d'examinar ina restructuraziun?
2. Fiss in'autra furma da la collavuraziun pli stretga pli appropriada e creass ella sinergias?
3. La dimensiun economica è in aspect dal problem. Ulteriurs aspects èn: il svilup duraivel e las finamiras dal svilup; èn talas ponderaziuns gia vegnidas fatgas? Tge èn stads ils resultats da questas ponderaziuns?
4. Vesais Vus la mancanza da persunal en la tgira da monuments sco fatschenta urgenta e pensais Vus da far insatge cunter quai?
Cuira, ils 24 d'avrigl 2014
Michel (Cuira), Jenny (Arosa), Casty, Augustin, Bleiker, Burkhardt, Clavadetscher, Conrad, Dermont, Fontana, Furrer-Cabalzar, Hardegger, Kasper, Müller (Tavau Plaz), Rosa, Waidacher, Wieland, Buchli (Favugn), Spreiter
Resposta da la regenza
I constat che differents secturs da construcziun èn attribuids a differents departaments. Ultra da la tgira da monuments ed ultra da l'uffizi per il svilup dal territori ch'èn menziunads en la dumonda concerna quai per part er l'uffizi per la natira e l'ambient. Quests uffizis e questas partiziuns han incumbensas legalas e responsabladads socialas che tanschan bler pli lunsch che l'unic accumpagnament da l'activitad da construcziun, per exempel la concessiun da permissiuns.
En vista a quests fatgs respunda la regenza las dumondas concretas sco suonda:
1. Ils pli gronds puncts cuminaivels ha la tgira da monuments da princip cun
l'archeologia, la quala è attribuida en il departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient medemamain a l'uffizi da cultura e la quala sto elavurar savens secturs spezials sumegliants. Sin ils differents champs d'activitad existan pia sinergias tranter l'archeologia e la tgira da monuments, e quai sin basa da la lescha chantunala davart la protecziun da la natira e da la patria e sin basa d'ulteriurs inventaris sco er d'ulteriuras leschas e convenziuns naziunalas ed internaziunalas. Las duas partiziuns realiseschan ultra da quai intgins projects ensemen, en spezial en il sectur dals monuments "tradiziunals" sco las baselgias, ils chastels, las claustras e las chasas d'abitar. En praticamain tut ils chantuns èn quests dus uffizis affiliads perquai al medem departament. En Svizra è quai en 16 chantuns quel departament ch'è cumpetent per il sectur d'educaziun e da cultura.
L'uffizi per il svilup dal territori tutga cunzunt per motivs da sinergia tranter auter cun l'uffizi d'agricultura e da geoinfurmaziun dapi ditg tar il departament d'economia publica e fatgs socials. Questa attribuziun è sa cumprovada tant ord vista da la collavuraziun entaifer l'administraziun sco er ord vista da la direcziun politica. Schebain che l'optimaziun da la repartiziun dals departaments e da las structuras da l'administraziun è ina incumbensa permanenta, na vesa la regenza betg avantatgs evidents per affiliar la tgira da monuments e/u l'uffizi per il svilup dal territori al departament da construcziun, traffic e selvicultura. Betg sco ultim er en il senn d'ina repartiziun equilibrada da las incumbensas daventa in'examinaziun pli detagliada obsoleta.
2. Tant ils departaments sco er ils uffizis da l'administraziun chantunala collavuran en differenta moda stretgamain in cun l'auter. Questa collavuraziun po er esser concepida sco collavuraziun permanenta en in tschert sectur u sco collavuraziun limitada temporarmain ad in project. Quai chaschuna tschertas sinergias, permetta dentant er da considerar in tema or da differents puncts da vista.
3. La structura administrativa dal chantun Grischun è creschida en il decurs dals ultims decennis. Las restructuraziuns ch'èn vegnidas fatgas adina puspè durant ils ultims decennis na sa basan betg exclusivamain sin ponderaziuns economicas. Il svilup duraivel ha – sco finamira da l'agir statal – cuntanschì dapli impurtanza. Ademplind l'incumbensa Kappeler a la strategia da persistenza vegn la regenza, sa basond sin la charta PII, a preschentar ina tala strategia per il Grischun, e quai en il rom dal program da la regenza 2017 – 2020. Las lavurs vi dal program cumenzan il principi da l'onn 2015.
4. Las pretensiuns a la tgira da monuments èn s'augmentadas ils ultims onns ed èn daventadas pli e pli cumplexas. Il persunal è perquai gia vegnì augmentà successivamain per 150 pertschients da plazzas. Ultra da quai èn en l'uffizi da cultura vegnids transferids meds finanzials per servetschs da terzas persunas en la tgira da monuments. L'ulteriur svilup da las pretensiuns sco er da las lavurs che resultan vegn observà er en il futur attentamain per pudair reagir a temp, sch'i dat in basegn.
2 da fanadur 2014