Sin la vasta planira auta da Lantsch vegn preschentà in nov teater al liber. Il toc raquinta da la discordia tranter las valladas grischunas, da la lutga europeica per la pussanza e da la naschientscha dal Stadi liber da las Trais Lias. Cun in'exposiziun ambulanta fan ils «stgazis grischuns» in viadi tras il Grischun. Set lieus da la Dieta da las Trais Lias mussan lur program multifar per la populaziun. Plinavant cumplettescha la preschentaziun visuala da l'istorgia dal Grischun, ch'è vegnida elavurada en in atlas cun circa 50 temas, l'extract or dal chalender d'activitads da las festivitads.
Set lieus da la Dieta da las Trais Lias en tut las regiuns – festas per la populaziun
Il chantun Grischun festivescha ses grond anniversari cun in chalender d'occurrenzas bain emplenì. Ils 12 da mars cumenza il program cun la preschentaziun dals protocols da la Dieta da las Trais Lias e dals protocols statals. Las Dietas da las Trais Lias èn in element impurtant da las festivitads per il giubileum da 500 onns. Sin las Dietas da las Trais Lias devi discussiuns animadas ed i vegnivan prendidas decisiuns. Ellas servivan sco lieu per sa barattar e per sviluppar vinavant las Trais Lias. L'onn 2024 laschan set lieus reviver lur Dietas da las Trais Lias. Ultra dals lieus tradiziunals da la Dieta da las Trais Lias Cuira, Tavau e Glion porschan dal zercladur fin l'october er Roveredo/San Vittore, Samedan, Poschiavo e Val Müstair divers programs culturals, culinarics, ma er nostalgics e plain discussiuns. Il chantun festivescha ses giubileum cun tut las abitantas ed ils abitants..
Exposiziun ambulanta «Stgazis grischuns sin viadi»
Actualmain è l'exposiziun ambulanta en il lavuratori da producziun e vegn preparada per la roadshow. Elavurà vegn in museum mobil che reflectescha la cultura plain fassettas dal Grischun e che vegn munì cun objects persunals da Grischunas e Grischuns. La populaziun vegn envidada da trametter sin viadi er ses «stgazis cun lur istorgias». Il Grischun cun tut sias fassettas: saja quai ina trucca antica, ina fotografia u ils chalzers da viandar – la vegliadetgna ed il stadi da l'object n'importan betg. Impurtantas èn l'istorgia, l'expressiun da patria e la colliaziun cun il chantun Grischun. Ils emprests dastgan vegnir purtads en ils lieus d'exposiziun e vegnan tegnids en salv segiramain. Dal cumenzament da matg fin la fin d'october è l'exposiziun ambulanta sin viadi tras il chantun cun fermadas en 12 lieus. Ina preschentaziun dals stgazis collecziunads en il Museum retic cumplettescha questa turnea.
Vernissascha «Atlas da l'istorgia dal Grischun 1524–2024»
En 50 temas porscha l'atlas ina preschentaziun visuala da l'istorgia dal Grischun e resumescha en moda concisa e chapaivla il pli nov stadi da la perscrutaziun. Var 50 perscrutadras e perscrutaders cun expertisa specifica han elavurà ils cuntegns per in vast public. Edida vegn questa ovra da l'Institut per la perscrutaziun da la cultura grischuna en collavuraziun cun l'Archiv dal stadi dal Grischun. L'atlas è disponibel en tut las linguas chantunalas. A la vernissascha dals 20 da settember 2024 a las 17.00 en il Teater Cuira èn tuts envidads cordialmain. Ulteriuras infurmaziuns: https://kulturforschung.ch/rm/atlasgr
In teater al liber per la naschientscha dal stadi liber
Il cumenzament dal temp modern muventa er las Trais Lias. Il mercenariat ambivalent, la pussanza sur la Vuclina, il svilup da la refurmaziun e la cuntraversa cun las grondas pussanzas estras promovan la fusiun da las Trais Lias e pussibiliteschan ad ellas da defender lur agens interess. L'epoca turbulenta vegn exprimida en in nov, grond teater al liber che Origen realisescha sin la planira auta da Lantsch. Il teater dilucidescha en moda cumplessiva ils decennis avant e suenter la constituziun da l'allianza. El mussa il cumbat per pussanza tranter las vischnancas autonomas, l'aristocrazia cun sia influenza enorma ed ils prinzis esters che san co far valair lur interess en il giuven stadi liber.
La Nova Fundaziun Origen realisescha ils teaters al liber cun il sustegn generus da las vischnancas dad Alvra, Bravuogn Filisur, Lantsch, Surses, Schmitten e Vaz sco er dal chantun Grischun. En quest connex è er planisada in'occurrenza, per la quala vegnan envidads giasts dals chantuns vischins, da la Confederaziun e dals pajais vischins. Il teater al liber vegn giugà da mez settember fin mez october. La prevendita entschaiva il cumenzament da matg. Ils detagls vegnan communitgads bainbaud sin www.origen.ch e sin https://500.gr.ch.
Tschertgà giuvnas e giuvens acturs laics
Sin la tribuna al liber sa preschenta in grond ensemble che sa cumpona d'acturas ed acturs laics sco er da profis. Questa cumbinaziun d'acturas ed acturs è ina veglia tradiziun grischuna e cumbinescha la spontanitad da las acturas ed dals acturs laics cun l'experientscha d'interpretar dals profis. Persunas engaschadas, sportivas ed expressivas en la vegliadetgna da 16 fin 28 onns che han interess, dastgan gugent s'annunziar tar Origen. Las provas cumenzan mez avust ed han lieu durant tschertas fins d'emna.
Ina bella schelta d'activitads da giubileum
Las numerusas activitads en tut las regiuns linguisticas èn resumadas en moda survesaivla (guardar agiunta) u pon vegnir consultadas da tut temp sut https://500.gr.ch/rum/. Sin la pagina d'internet chattais Vus ultra da quai ina preschentaziun cronologica dals eveniments istorics.
Agiuntas:
Infurmaziuns:
Dumondas en connex cun las festivitads da 500 onns:
- President da la Regenza dr. Jon Domenic Parolini, schef dal Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient, tel. +41 81 257 27 01 (cuntanschibel da las 13.30 fin las 14.00), e‑mail Jondomenic.Parolini@ekud.gr.ch
- Daniel Camenisch, manader dal project 500 onns Stadi liber da las Trais Lias, tel. +41 78 659 63 60, e‑mail camenisch@vinavant.ch
Dumondas en connex cun il teater al liber:
Responsabladad: Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient