La Regenza ha approvà il project «Mesiras immediatas pervia dals donns da malaura en la Mesolcina dals 21-06-2024» da las vischnancas da Mesauc, Soazza, Lostallo, Cama, Grono e Roveredo sco er da l'Uffizi da construcziun bassa dal Grischun.

Il zercladur 2024 han ferms urizis chaschunà grondas devastaziuns en la Mesolcina. Bovas ed inundaziuns han chaschunà donns immens. Bleras chasas èn vegnidas destruidas cumplettamain, autras èn vegnidas donnegiadas fermamain. Colliaziuns da traffic impurtantas, en spezial la via naziunala A13 e singuls trajects da la via chantunala H13 («Via taliana»), èn stadas interruttas durant plirs dis dal tuttafatg u almain per part. Spezialmain pertutgadas èn stadas las vischnancas da Mesauc, Soazza, Lostallo, Cama, Grono e Roveredo.

Il project vegn exequì ils onns 2024 fin 2030 sco mesira immediata. El cuntegna tut las mesiras immediatas respectivamain tut las mesiras da segirada sin nivel da las vischnancas respectivamain da l'Uffizi da construcziun bassa. Las mesiras cumpiglian principalmain il restabiliment dals profils da deflussiun dals curs d'aua, la rumida dals batschigls da retenziun, la construcziun ed il restabiliment da las vias d'access a las ovras da protecziun sco er la reparaziun da las ovras da protecziun donnegiadas. En il territori Gagna de Sort è il material da bova vegnì duvrà per realisar in'ovra che duai proteger la fracziun Sorte cunter bovas da la Val de Rebolgin.

Ils custs da las mesiras exequidas e da las lavurs da finiziun planisadas èn budgetads cun 14,2 milliuns francs. Il project correspunda a las mesiras da la Cunvegna da program tranter la Confederaziun svizra ed il chantun Grischun davart las finamiras dal program en il sectur «Ovras da protecziun en il guaud 2020–2024» respectivamain en il sectur «Privels da la natira gravitativs Guaud 2025–2028» e vegn perquai cofinanzià da la Confederaziun. La Regenza ha concedì ina contribuziun chantunala da maximalmain 6,39 milliuns francs tenor la Lescha chantunala davart il guaud. La cumpart totala da la Confederaziun (35 pertschient) e dal chantun (45 pertschient) importa pia 80 pertschient.

Foto 2 / Foto 3

© CensiPhotography

La Regenza ha prendì posiziun davart la midada da la Lescha federala davart agids finanzials subsidiars per salvar interpresas dal sectur da l'energia electrica relevantas per il sistem (LFiEl). La LFiEl è entrada en vigur il 1. d'october 2022 e vala fin ils 31 da december 2026. A partir da l'onn 2027 avess la lescha duì vegnir remplazzada tras ina regulaziun cumplessiva ordinaria. Cunter las propostas dal Cussegl federal hai dentant dà gronda opposiziun. Perquai dovri dapli temp per elavurar ina regulaziun adattada. Cun questa adattaziun da la lescha propona il Cussegl federal ussa al parlament da prolungar la LFiEl – en il senn d'ina soluziun transitorica – per 5 onns fin la fin da l'onn 2031.

La Regenza grischuna suonda dal tuttafatg la posiziun da la Conferenza dals directurs chantunals d'energia e sustegna l'intenziun da prolungar la LFiEl per ina durada limitada, maximalmain fin che las novas pretensiuns envers las interpresas relevantas per il sistem entran en vigur.

Consultaziun dal Departament federal per ambient, traffic, energia e communicaziun

Per la renovaziun da la concessiun respectivamain per il nov concessiunament da l'Ovra electrica Tinizong ha la Regenza approvà la fundaziun d'ina societad da project cuminaivla tranter la vischnanca da Surses ed il chantun en furma d'ina societad anonima. Las «Ovras Electricas Tinizong SA» vegnan fundadas cun in chapital d'aczias da 100 000 francs, al qual la vischnanca ed il chantun sa participeschan mintgamai mez e mez. La suprastanza communala da Surses ha approvà la fundaziun da la societad da project ils 19 da matg 2025. Il cussegl d'administraziun da las «Ovras Electricas Tinizong SA» vegn occupà cun mintgamai ina represchentanza dal chantun e da la vischnanca sco er cun in terza persuna. L'organisaziun dal project ha ussa l'incumbensa da metter en moviment svelt ils ulteriurs pass da la procedura concernent la scadenza da las concessiuns existentas dal dretg da las auas per las ovras electricas Tinizong e Nandro. La societad da project po vegnir integrada pli tard en la societad futura da l'ovra partenaria (structura da participaziun) per l'ovra electrica Tinizong. La fundaziun da questas structuras cuminaivlas, che ha lieu proximamain, mussa che la vischnanca ed il chantun – sco communitads che han il dretg da surpigliar ils implants – èn fermamain decidids da prender per mauns ils ulteriurs pass en moda cuminaivla e coordinada.
L'Ovra electrica da la citad da Turitg (ewz) utilisescha dapi l'onn 1955 la forza idraulica da la Gelgia e da sias auas lateralas en l'ovra electrica Tinizong per producir electricitad. Ils dretgs existents d'utilisar las auas fineschan ils 31 da matg 2035.

La Regenza ha approvà il project da pilot «Abitar intensiv» da l'Uffizi dal servetsch social (USo) cun ils centers da dimora dals Servetschs psichiatrics dal Grischun (SPGR). Uschia serra ella ina largia da provediment en il sectur da l'assistenza intensiva. La purschida cumpiglia en spezial l'assistenza e la tgira da persunas creschidas cun grondas restricziuns cognitivas, cumbinà cun malsognas psichicas e cun in cumportament pretensius. Questa gruppa da persunas è ina gronda sfida per las instituziuns d'assistenza participadas. La noziun «persunas betg integrablas en il sistem», ch'ins auda en la pratica, exemplifitgescha quai. La Regenza ha incumbensà il USo d'elavurar ina incarica da prestaziun cun ils centers da dimora dals SPGR per ils onns 2026–2029.

En collavuraziun cun las clinicas psichiatricas ha il center da dimora Montalin dals SPGR l'intenziun da stgaffir ina purschida da plazs d'abitar e da structuras dal di per persunas cun in basegn d'assistenza intensiva. Il project da pilot duai cumenzar mez da l'onn 2026 sin l'areal dal Waldhaus cun quatter persunas che dovran assistenza intensiva. Per quest intent vegn in edifizi da la psichiatria da giuvenils, che vegn liber, transfurmà cun paucas mesiras architectonics en ina chasa da dimora ch'è adattada per in setting mez avert respectivamain serrà. Ins sto partir dal fatg che las utilisadras ed ils utilisaders dals plazs intensivs èn per part in privel per sasezs u per autras persunas. Perquai dovri er mesiras da segirezza vi da l'edifizi. Uschia na prevesa il concept d'assistenza betg mo collavuraturas e collavuraturs qualifitgads da la psichiatria, mabain er gidantras e gidanters d'assistenza e persunas che segireschan tant il persunal sco er las utilisadras ed ils utilisaders.

La Regenza ha approvà la revisiun totala da la planisaziun locala da Jenins, che la vischnanca aveva concludì ils 30 d'october 2023. Uschia vegnan stgaffidas las premissas per ademplir las prescripziuns dal dretg da planisaziun surordinà.

Sin basa da la Lescha federala davart la planisaziun dal territori e dal Plan directiv chantunal en il sectur da l'abitadi ha la vischnanca da Jenins examinà ed adattà las zonas da construcziun areguard la grondezza, la dimensiun e l'utilisaziun. Tut en tut ha ella reducì sias zonas d'abitar, maschadadas e dal center (ZAMC) per var 3136 meters quadrat. Plinavant è la vista sid dal vitg vegnida messa sut protecziun en il plan general da furmaziun, quai cun in vast scumond da construcziuns autas. Sa basond sin in concept general per il maletg dal lieu vegn er realisà l'Inventari federal dals lieus svizzers d'impurtanza naziunala degns da protecziun (ISOS) en la planisaziun locala. Quai cun differentas mesiras, sco la protecziun d'edifizis singuls, la protecziun da surfatschas libras preziusas en il vitg e la determinaziun d'in areal per la protecziun dal maletg dal lieu. Medemamain vegnan ils plans generals d'avertura determinads da nov. La revisiun da la Lescha communala da construcziun cumpiglia particularmain l'augment da las cifras d'utilisaziun en las ZAMC, quai che pussibilitescha da densifitgar la surfatscha d'abitadi. Plinavant è vegnida introducida in'obligaziun da surbajegiar las zonas da construcziun existentas entaifer in termin dad 8 onns. La finala è l'entir project da planisaziun vegnì accordà cun ils pli novs plans da la mesiraziun funsila e cun las prescripziuns da la digitalisaziun.

© Andrea Badrutt Chur