Navigation

Inhaltsbereich

Dumonda Alig concernent il rinforzament da las purschidas rumantschas en scolas medias ed en scolas medias spezialisadas

Sessiun: 11.02.2020

Durant ils proxims onn vegn la Regenza ad elavurar – exequind l'art. 10 da la Lescha davart las scolas medias (LSM) – per l'emprima giada incaricas da prestaziun per las scolas medias privatas dal chantun (q.v.d. tenor l'art. 2 LSM er cun ils gimnasis e cun las scolas medias spezialisadas). Tenor l'art. 3 LSM duai la purschida da scolas medias esser decentrala ed i duain vegnir resguardadas ponderaziuns da la politica da lingua, da la politica regiunala e da la politica economica. En spezial duain – tenor l'art. 3 LSM – vegnir garantidas per scolaras e scolars da lingua materna rumantscha, tudestga e taliana las medemas schanzas per in access ad ina scolaziun da maturitad. Per rinforzar las purschidas en il rom rumantsch da las scolas medias privatas en l'intschess rumantsch ha la regenza – tenor l'art. 11 al. 2 LSM – da nov la pussaivladad d'obligar las scolas medias da promover spezialmain il rumantsch.

Ultra da quai è la concessiun da las incaricas da prestaziun er ina pussaivladad d'eliminar – en vista a la mancanza eclatanta da persunas d'instrucziun da lingua rumantscha – la cuntradicziun tranter la garanzia tenor l'art. 3 LSM d'ina purschida da scola media decentrala (pia er d'ina purschida da scola media spezialisada) che resguarda ponderaziuns da la politica da linguas, e la prescripziun da l'art. 19 da l'Ordinaziun davart la scola media spezialisada (OSMS) che l'unic lieu da scola per cuntanscher la maturitad spezialisada en pedagogia duai esser la Scola media evangelica Schiers. En il senn da l'art. 3 LSM fissi necessari da sustegnair er en l'intschess rumantsch la pussaivladad da pudair far la maturitad spezialisada en pedagogia, u almain d'extender las purschidas en rumantsch en il rom da la maturitad spezialisada en pedagogia (e dal curs preliminar da la Scola auta da pedagogia). Sco furnituras per scolaras rumantschas e scolars rumantschs da la maturitad spezialisada en pedagogia ston purschidas decentralas da las scolas medias spezialisadas (certificat da scola media spezialisada en pedagogia) vegnir mantegnidas e rinforzadas en ils intschess rumantschs.

En reguard a la concessiun da las incaricas da prestaziun a scolas medias privatas supplitgeschan las sutsegnadras ed ils sutsegnaders la Regenza da respunder las suandantas dumondas:

1.     En tge moda e maniera vegn la Regenza a profitar – cun conceder las incaricas da prestaziun a scolas medias privatas en l'intschess rumantsch – da la pussaivladad tenor l'art. 11 al. 2 LSM d'obligar scolas medias da promover spezialmain il rumantsch?

2.     Ha la Regenza l'intenziun da metter a disposiziun meds finanzials supplementars per las purschidas da las scolas medias privatas che promovan spezialmain il rumantsch?

3.     Co vegn la Regenza a schliar – en vista a la mancanza eclatanta da persunas d'instrucziun da lingua rumantscha – la cuntradicziun tranter la garanzia tenor l'art. 3 LSM d'ina purschida decentrala che resguarda ponderaziuns da la politica da linguas, e la prescripziun da l'art. 19 OSMS che l'unic lieu da scola per cuntanscher la maturitad spezialisada en pedagogia duai esser la Scola media evangelica Schiers?

4.     Quant enavant planisescha la Regenza da garantir e da sustegnair er en l'avegnir purschidas da scola media spezialisada decentralas en las regiuns rumantschas e talianas?

Cuira, ils 11 da favrer 2020

Alig, Zanetti (Sent), Deplazes (Rabius), Atanes, Baselgia-Brunner, Brandenburger, Brunold, Buchli-Mannhart, Cahenzli-Philipp, Cantieni, Casty, Casutt-Derungs, Cavegn, Caviezel (Cuira), Caviezel (Tavau Clavadel), Clalüna, Danuser, Degiacomi, Della Cà, Derungs, Ellemunter, Felix, Gartmann-Albin, Hitz-Rusch, Hofmann, Jenny, Kienz, Kohler, Lamprecht, Maissen, Müller (Susch), Natter, Niggli (Samedan), Noi-Togni, Preisig, Rettich, Ruckstuhl, Rutishauser, Salis, Schmid, Thomann-Frank, Valär, Wellig, Widmer (Favugn), Widmer-Spreiter (Cuira), Costa, Spadarotto, Stieger, Ulber Daniel

Resposta da la regenza

L'incumbensa constituziunala d'ina purschida decentrala da scolas medias (art. 89 al. 3 da la Constituziun dal chantun Grischun; DG 110.100) sa referescha a la purschida en il sectur da la maturitad gimnasiala. Quai è vegnì explitgà e discutà detagliadamain en il rom da la sessiun d'october 2018 dal Cussegl grond (cf. PCG 2 | 2018/2019, p. 322 ss.). La qualificaziun per las professiuns che vegnan prendidas en mira cun ina scolaziun ad ina scola media spezialisada (SMS) ed ad ina scola media commerziala (SMC) po er vegnir cuntanschida sur la furmaziun professiunala u, sco per exempel en il cas da la professiun da la persuna d'instrucziun, sur il gimnasi. Pervia da quai n'èn ils giuvenils betg restrenschids en lur tscherna da la professiun e dal studi, sch'i na vegnan manadas naginas SMC u SMS en la regiun.

Al gimnasi da la Scola chantunala grischuna (SCG) datti – grazia a la purschida da la maturitad bilingua tenor las directivas da la Cumissiun svizra da maturitad (CSM) – ina via per gronda part nuninterrutta per la scolaziun en las linguas chantunalas. A la SMS da la SCG vegnan purschids il rumantsch ed il talian sco emprima lingua. A la SMS da l'Academia Engiadina (AES) e dal Center da furmaziun Surselva (CFS) vegn instruì il rumantsch ensemen cun tudestg sco emprima lingua. Tuttas duas SMS han er il champ professiunal "pedagogia" en lur program. Sch'ina tala purschida na pudess betg pli vegnir mantegnida perquai che l'interess è memia pitschen, è la scolaziun correspundenta vinavant garantida a la SCG.

Resguardond ils interess da la politica regiunala e pervia dal dumber da scolaras e scolars bass èn las scolaziuns da maturitad spezialisada dals champs professiunals "sanadad", "pedagogia" sco er "lavur sociala" vegnids repartids sin ils lieus existents, quai per ademplir las pretensiuns qualitativas envers la scolaziun. Cun quai vegni er qua tegni quint dal princip da la decentralisaziun uschenavant che quai è giustifitgabel.

Tar la dumonda 1: Il Departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient ha elavurà – ensemen cun las direcziuns da las scolas medias grischunas – ina inventarisaziun ed ha constatà che la via nuninterrutta en rumantsch ed en talian fin a la maturitad na po betg vegnir garantida en tut il chantun. Las enconuschientschas fatgas ston ussa vegnir analisadas e là, nua che la via da furmaziun ha largias, ston vegnir examinadas mesiras per meglierar la situaziun. Quellas mesiras pon alura eventualmain vegnir integradas en las incaricas da prestaziun da las scolas medias privatas. Sa basond sin l'art. 11 al. 2 da la Lescha davart las scolas medias en il chantun Grischun (Lescha davart las scolas medias, LSM; DG 425.000) po la Regenza obligar scolas medias da promover spezialmain il rumantsch u il talian.

Tar la dumonda 2: Sa basond sin l'art. 27 LSM sustegna il chantun la promoziun da las linguas chantunalas en scolas medias privatas cun contribuziuns spezialas. Per in sustegn finanzial che va sur quai ora manca la basa legala.

Tar la dumonda 3: La scolaziun da 3 onns per il diplom SMS dal champ professiunal "pedagogia" resguarda actualmain il rumantsch en trais lieus da scola. La scolaziun dad 1 onn a la maturitad spezialisada che sa basa sin tala è vegnida affiliada a chaschun da sia introducziun – er or da ponderaziuns da la politica regiunala – en moda decentrala a la Scola media evangelica Schiers. En connex cun las lavurs ch'èn vegnidas menziunadas en la resposta tar la dumonda 1 vegni examinà, sch'igl è necessari da far adattaziuns en il plan d'instrucziun da la maturitad spezialisada en pedagogia en quai che reguarda las linguas chantunalas.

Tar la dumonda 4: Sa basond sin las disposiziuns da la Lescha davart las scolas medias vegn la Regenza ad observar l'incumbensa constituziunala da tegnair aut ina purschida da scola media decentrala en il rom da las explicaziuns qua survart. En quest connex stoi però vegnir rendì attent ch'i na dat per il mument nagina purschida da scola media en l'intschess talian dal chantun Grischun.

9 d'avrigl 2020