Quant buna che l'entira qualitad da l'aria è e co ch'ella è sa midada, sa lascha giuditgar a maun da litgens e vi da bostgs isolads. En la Val dal Rain grischuna èn vegnidas fatgas dapi l'onn 1986 sin l'entira surfatscha trais categorisaziuns da la qualitad da l'aria cun agid da litgens. Las retschertgas mussan: Nua ch'igl existiva pli baud ina qualitad da l'aria nauscha u fitg nauscha, è la situaziun sa meglierada marcantamain. Ma deplorablamain èn regredidas – en cumparegliaziun cun pli baud – er las surfatschas cun ina qualitad da l'aria fitg buna. 
 
Ils litgens mussan l'effect da la contaminaziun da l'aria sin ils organissems
Aria contaminada che cuntegna substanzas nuschaivlas pregiuditgescha la sanadad da las plantas, dals animals e dals umans. Cun agid da metodas tecnicas pon las singulas substanzas nuschaivlas en l'aria vegnir mesiradas exactamain. Perquai ch'ins na po dentant mai mesirar tut las substanzas da la maschaida da substanzas nuschaivlas en l'aria, sa lascha l'effect da quellas sin ils organissems giuditgar mo indirectamain tras metodas tecnicas. Qua gida la metoda da la bioindicaziun tras litgens – ina biocenosa dad algas e da bulieus. Ils litgens sa nutreschan exclusivamain da substanzas en suspensiun e da particlas ch'èn avant maun en l'aria da respirar natirala. Els reageschan pia en ina moda fitg sensibla envers las contaminaziuns da l'aria.

Il dumber da litgens e la diversitad da las spezias èn vegnids dumbrads l'onn 2011 vi da bostgs da feglia da la Val dal Rain grischuna. La surfatscha vegn repartida en zonas da contaminaziun che tanschan da "grevezza totala fitg pitschna" fin a "grevezza totala fitg gronda". Il resultat è ina charta davart la qualitad da l'aria. Sch'ins cumpareglia cun retschertgas dals onns 1986 e 1996, pon ins vesair durant tgenin temp che la qualitad da l'aria ha gì in effect sin ils organissems. 
 
Success e disditgas a medem temp
Ils onns 1986 e 1996 è la qualitad da l'aria vegnida valitada en ils centers Landquart e Cuira tenor la metoda d'indicaziun tras litgens anc sco "grevezza totala fitg gronda". L'onn 2011 n'han ins betg pli chattà tals territoris. Quest resultat è allegraivel e conferma l'effect che las mesiras prendidas han gì, en spezial ina sminuziun da las emissiuns dal traffic e dals stgaudaments. Ma er il sviament dal vitg da Landquart e la sanaziun da la fabrica da quadrels da Landquart vegnan ad avair gidà a meglierar la qualitad da l'aria.

Tar ils litgens mussa la tendenza dentant deplorablamain in pegiurament dapertut là, nua ch'igl era vegnì registrà pli baud la meglra categoria da qualitad da l'aria. Territoris cun ina "grevezza totala fitg pitschna" per lung da las vias da traffic ed en las regiuns abitadas da la Val dal Rain èn sa sminuids ils ultims onns. Quest svilup è il pli marcant per lung da las vias chantunalas, sin ils trajects tranter ils vitgs ed en las vignas dal Signuradi. Contaminaziuns da l'aria fitg pitschnas demussan ils litgens anc oz en la Val dal Rain grischuna en las autezzas superiuras a Says ed a Zizers.

Il pegiurament da la qualitad da l'aria che vegn inditgà dals litgens na sa lascha betg declerar dal tuttafatg. Ma in basegn da spazi augmentà ha per consequenza ch'ils abitadis e las vias d'access s'extendan pli e pli. Quest squitsch da construir abitadis annullescha per part l'igiena da l'aria ch'ins ha cuntanschì grazia a mesiras tecnicas; en tscherts territoris ha el schizunt in svilup cuntrari. Il motiv per quest pegiurament da la qualitad da l'aria en las vignas dal Signuradi n'è anc betg sclerì dal tuttafatg. Igl è pussaivel ch'il fungicids che vegnan sprizzads cunter la malsogna da bulieus "sfarinussa" gioghian ina rolla. Perquai ch'i dat bulieus en ils litgens, vegnan quels medemamain attatgads, moran giu per part ed inditgeschan uschia (en la metoda d'indicaziun tras litgens) in pegiurament da la qualitad da l'aria che n'ha betg gì lieu en realitad. 

La bilantscha generala mussa ina tendenza a categorias da grevezza mesaunas
La qualitad da l'aria è sa meglierada en la Val dal Rain grischuna dapi l'onn 1986 sin 18 pertschient da las surfatschas analisadas che avevan da quel temp il pli savens ina grevezza gronda. 46 pertschient dal territori, il pli savens surfatschas che avevan ina grevezza pitschna, han oz ina qualitad da l'aria pli nauscha che anc l'onn 1986. 36 pertschient da las surfatschas na demussan nagina midada. Las analisas conferman ch'igl è necessari da prender ulteriuras mesiras per reducir vinavant la contaminaziun da l'aria. Uschia vegn la grevezza totala a sa reducir e la diversitad dals litgens vegn puspè a s'augmentar, a favur da l'uman e da ses ambient natiral. 


Remartga:
Las chartas davart ils litgens pon vegnir chargiadas giu da la pagina d'internet da l'uffizi per la natira e l'ambient (www.anu.gr.ch) u vegnir retratgas directamain tar l'uffizi (info@anu.gr.ch). Il rapport final davart las analisas dals litgens vegn publitgà probablamain la fin da l'onn 2013. 

Davart quest tema stat a disposiziun in video sut www.gr.ch.
 

Infurmaziuns:
- Georg Thomann, uffizi per la natira e l'ambient, tel. 081 257 29 52
- Hanspeter Lötscher, uffizi per la natira e l'ambient, tel. 081 257 29 96 


Gremi: departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient
Funtauna: rg uffizi per la natira e l'ambient