S-chanf, detagl d'ina cuvrida da linoleum enturn 1900. Fotografia TMG 2015
Tge è manegià cun in monument?
Monuments èn perditgas d'activitads umanas, d'eveniments istorics u da svilups da natira artistica, economica, politica, sociala e tecnica. Els èn determinads tras lur autenticitad materiala ed èn savens sa sviluppads cuntinuadamain sur pliras generaziuns.
Cura è in edifizi protegì formalmain?
Sin plaun communal èn edifizis protegids formalmain, sch'els èn designads en il plan general da furmaziun cun categorias da protecziun correspundentas. Valair valan las disposiziuns da las leschas da construcziun communalas respectivas.
Sin plaun chantunal e federal èn edifizis protegids formalmain, sch'i èn vegnidas pajadas subvenziuns per mesiras da mantegniment. En il Grischun vegnan objects mess formalmain sut protecziun, sche las subvenziuns surpassan 25 000 francs. La confederaziun metta formalmain objects sut protecziun, uschespert ch'els vegnan subvenziunads. Ultra da quai pon edifizis vegnir mess voluntarmain sut protecziun chantunala sin basa d'ina cunvegna.
Tge consequenzas ha quai, sch'in object vegn mess formalmain sut protecziun tras il chantun u tras la confederaziun?
Edifizis relevants per la cultura architectonica vegnan mess sut protecziun cun l'intent d'als mantegnair a lunga vista. Sch'edifizis vegnan mess formalmain sut protecziun tras la confederaziun e/u tras il chantun, vegn quai inscrit en il register funsil. Per las proprietarias ed ils proprietaris respectivs e per lur successurs legals vul quai dir ch'els stoppian:
- preservar l'object uschenavant sco pretendibel da donns u da perdita sco er da destrucziun e prender las mesiras necessarias per ses mantegniment;
- tolerar – sin annunzia – l'inspecziun e las retschertgas necessarias da l'object tras la tgira da monuments u tras persunas spezialisadas che vegnan incumbensadas da tala;
- laschar permetter il chantun intervenziuns u midadas vi dal stadi da l'object (art. 29 LNPGR);
- dumandar il consentiment da la tgira da monuments dal Grischun er per midadas dal stadi da l'object che na dovran betg ina dumonda da construcziun;
- observar las directivas da la tgira da monuments.
Tge vigur giuridica lianta ha l'inventari chantunal dals edifizis singuls, da las gruppas d'edifizis e dals maletgs da lieus degns da vegnir protegids?
L'inventari chantunal dals edifizis singuls, da las gruppas d'edifizis e dals maletgs da lieus degns da vegnir protegids furnescha ina contribuziun a favur da las autoritads per la collavuraziun en il sectur da la protecziun da monuments. L'inventari daventa liant per las proprietarias ed ils proprietaris pir tras la realisaziun en la planisaziun locala communala. Cun quest pass resulta in'obligaziun da sa laschar cussegliar tras persunas spezialisadas, sch'i èn planisadas midadas architectonicas.
Tgenins criteris ha la tgira da monuments per l'inventarisaziun?
Ils criteris per la tscherna d'edifizis singuls e da gruppas d'edifizis èn lur:
- impurtanza caracteristica per il lieu
- impurtanza istorica
- impurtanza architectonica
- substanza architectonica istorica impurtanta
- conturns caracteristics
Tge mesiras da la tgira da monuments vegnan subvenziunadas?
Mesiras che vegnan realisadas professiunalmain e che gidan a mantegnair ed a tgirar la substanza architectonica istorica, vegnan subvenziunadas cun contribuziuns chantunalas ed – en cas d'objects d'impurtanza naziunala – er cun contribuziuns federalas.
Tgi ha il dretg d'inoltrar ina dumonda da contribuziun a la tgira da monuments dal Grischun?
Sch'ina restauraziun vegn accumpagnada da la tgira da monuments, pon las proprietarias ed ils proprietaris da l'object degn da vegnir protegì inoltrar ina dumonda da contribuziun.
Cura po vegnir inoltrada ina dumonda da contribuziun?
La dumonda da contribuziun sto vegnir inoltrada il pli tard avant ch'i vegn cumenzà cun las lavurs vi da l'object degn da vegnir protegì. Ensemen cun la cussegliadra u il cussegliader da construcziun da la tgira da monuments erueschan las proprietarias ed ils proprietaris ils custs subvenziunabels.
Tge è la differenza tranter las duas instituziuns "tgira da monuments" e "protecziun da la patria"?
La tgira da monuments è ina partiziun da l'uffizi da cultura ed è suttamessa a la responsabladad politica dal departament d'educaziun, cultura e protecziun da l'ambient (DECA) sut il cusseglier guvernativ Jon Domenic Parolini. Sco post spezialisà da l'administraziun chantunala sa differenziescha ella da gruppaziuns che han finamiras parentadas, ma ch'èn organisadas sin basa privata u en uniuns, sco per exempel la protecziun da la patria u Domus Antiqua. Cun quests partenaris ch'èn impurtants per mantegnair il patrimoni cultural, ha la tgira da monuments in viv barat.